Jeffrey Dahmer’i anlatan Dahmer dizisi tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de ilgi görmüş ve izlenmiştir. Dizide, Dahmer’in insanlar üzerindeki etkisi anlatılmıştır. Bu yazı ise Dahmer dizisini örnek alarak, seri katil yapımlarının insanlar üzerindeki etkilerini ele almaktadır.
Seri katil konusu 1980’lerden sonra giderek ilgi görmüş ve endüstrileşmiştir (Soothill, 1993). Bu konuda haberler, belgeseller, filmler, diziler ve oyunlar mevcuttur. Toplumun ilgisinden faydalanan medya bu konuyu endüstrileştirmiştir.
Gerçekte yaşayan seri katiler hakkındaki yapımların yanı sıra kurgusal seri katiller hakkında yapımlar da vardır. Ted Bundy, Richard Ramírez gibi yaşamış birçok seri katil hakkında belgeseller, filmler, diziler yapılmıştır. Kuzuların Sessizliği, Dexter, Psycho gibi kurgusal yapımlar da mevcuttur. Dahmer dizisi de seri katil endüstrisinin son ürünlerinden biridir.
Dahmer dizisi gerçekte yaşayan Jeffrey Dahmer’i konu alan, çocukluğunu, cinayetlerini ve yakalanmasını anlatan bir dizidir. Dizi sadece Dahmer’in gözünden değil, cinayetlere maruz kalan komşusu ve Dahmer’in öldürdüğü mağdur bakışıyla da anlatılmıştır. Dahmer dizisi Netflix platformunda 3 hafta boyunca en çok izlenen dizi ve platformun en çok izlenen ikinci dizisi olmuştur. Dizinin tüm dünyada izleyicisi yüksek olmuş ve çok konuşulan dizilerden biri haine gelmiştir (Hailu, 2022).
Mağdurun Sosyal Çevresine Etkisi
Dizinin gerçek bir seri katili ve seri cinayetleri konu alması birçok kişi için sorun oluşturmaktadır. Öncelikle Dahmer’in öldürdüğü kişilerin aileleri, arkadaşları ve sosyal çevresinin bu diziye maruz kalmaları kayıplarını hatırlatmaktadır. Bu kişiler diziyi izlemese bile dizinin gündemde olması nedeniyle konuşulmasına maruz kalmaktadır. Dahmer’in öldürdüğü kişilerin aileleri bu durumdan dolayı şikayetlerini dile getirmiştir (Strause, 2022).
Bir seri katilin popülerliği, seri katile duyulan ilgi, cadılar bayramında kostüm seçilmesi gibi durumlar bu kişileri oldukça rahatsız edebilir. Etkilenen bir diğer kitle ise bu cinayetlerin yaşandığı dönemde haberleri takip eden ve bu durumdan dolayı suç korkusu oluşan kişilerdir. Diziye veya dizi hakkında konuşulanlara tekrar maruz kalmaları suç korkularını tetikleyebilir.
Suça Etkisi
Medyada yer alan şiddete maruz kalmanın gündelik yaşamda şiddet davranışı üzerinde etkilidir (Dilber, 2014; Florea, 2013; Pennell ve Brown, 1999; Goransoni 1970; akt. Palabıyıklıoğlu, 1997). Benzer şekilde, seri katil endüstrisinin yaygınlaşması aynı zamanda seri cinayetlerin artmasına da neden olmuştur (Usborn, 2010). Bu bağlamda, seri katillerin cinayet süreçleri, yöntemlerinin gösterilmesi olası failler tarafından öğrenmeye sebep olabilir. Bu, cinayet işlemeyi öğrenme olabileceği gibi, olan seri katillerin cinayetlerini taklit etmek de olabilir.
Seri katil yapımlarında seri katile veya oyuncuya duyulan yakınlık nedeni suçu nötrleştirme üzerinde etkili olabilir. İzleyicide seri katillerin yaşamındaki olumsuzlukların gösterilmesi ve geçmiş hikayesi nedeniyle suç işlediği düşüncesi oluşabilir. Bunun yanı sıra seri katili oynayan oyuncuyu beğenme, oyuncuya duyulan yakınlık karakteri sevmeye ve haklı görmeye de sebep olabilir. Aynı şekilde, bu durumlar suçun romantikleştirilmesine ve suçun meşru görülmesine sebep olabilir.
Örneğin, Tiktok’ta Dahmer dizisi sonrasında kullanıcılar tarafından Dahmer’e üzülen, onunla bağ hisseden videolar yayınlanmıştır (Weekman, 2022). Bunun yanı sıra Dahmer ve mağdurların görüntülerini romantik hale getiren tiktoklar da vardır.
Beğenme Etkisi
Seri katillerin bu kadar popüler kültürün bir parçası haline gelmesi, yaşamış seri katillere şöhret kazandırır (Wiest, 2016). Şöhret beraberinde beğeni ve hayranlığı getirebilir (Roberts, 2007). Salt maruz kalma etkisi bir uyarıcıya birden fazla maruz kalma sonucunda olumlu duygu/düşünce oluşmasıdır (Montoya vd., 2017). Gerçekte yaşamış ya da yaşayan seri katiller hakkındaki yapımlar, seri katilleri şöhret etmekte ve bu yapımları izleyen kişiler seri katiller hakkında bilgilere maruz kalmaktadır. Bu durumda izleyicinin seri katilleri beğenmesi, hayranlık duyması olasıdır. Amerikan Psikologlar birliği (APA) bu durumu hibristofili , yani “suç işleyenlere karşı cinsel ilgi ve çekicilik” olarak tanımlamaktadır.
”Hayranlık”
Birçok seri katilin hayran grupları bulunmaktadır. Örneğin, Ted Bundy ve Dahmer’e hapishanede kaldıkları dönemlerde birçok hayran mektubu gelmiştir. Hatta mektuplarla birlikte Dahmer’e toplam 12 bin dolar para yollanmıştır (Tampa Bay Times, 1994). Seri katil endüstrisi bu hayranlıktan faydalanmaktadır. Örneğin, seri katillerin figürleri satılmakta, kendi yazdıkları kitaplar bulunmakta ve yaşadıkları yerlere turlar düzenlenmektedir. Ayrıca, seri katillerin eşyaları açık arttırmada satılmaktadır, Dahmer’in gözlüğü 150 bin dolara satışa ayrılmıştır (Entertainment Desk, 2022).
Bazı bireyler gerçekte yaşamış ya da yaşayan seri katiller hakkındaki dizi ve filmleri sadece yapım olarak ele almakta ve bu seri katilleri sadece yapımda olan karakterle özdeşleştirmektedir. Ancak bu kişilerin gerçekte suç işlemiş olmaları, insanları öldürmeleri ve verdikleri zararlar göz ardı edilmektedir. Bir korku/gerilim filmi veya dizisi karakteri olarak görülmesi bu durum hakkında şakalar yapılmasına, korku figürü olarak kullanılmasına ve cadılar bayramında kostüm seçeneği olarak değerlendirilmesine sebep olmuş olabilir. Tiktok’ta “Jeffrey Dahmer costume” (Jeffrey Dahmer kostümü) 8 milyar kez aratılmıştır. Sosyal medya platformları ise bu hayranlık durumunun önüne geçmeye çalışmaktadır (Smith, 2022).
Örneğin, eBay Dahmer kostümüne benzeyen ürünlerin satışını yasaklamıştır (Travis, 2022). Ayrıca, Reddit seri katil hayranlığını ve seri katiller hakkında ürün satışını, Tiktok ise #hybristophilia (hibristofil) hashtagini yasaklamıştır. Ama bu yasaklar çözüm olmamıştır, farklı hesap ve hastaglerin açılmasıyla bu beğenilerin sunulması sosyal medyada devam etmektedir (Smith, 2022).
Sonuç olarak, seri katil dizileri, Dahmer gibi sadece dizi olarak kalmamakta, kişilerin duygu ve düşüncelerini etkilemektedir. Bu nedenle, bu diziler bireylerde olumsuz etkiler yaratabilir.
Ek Okumalar
Fatma: Adli ve Sosyal Psikoloji Açısından İncelenmesi
Gençlik Dizilerinin Olası Etkileri
Kaynakça
- APA Dictionary of Psychology. https://dictionary.apa.org/hybristophilia
- Dilber, F. (2014). Kitle iletişim araçları ve suç olgusu. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2014(3), 60-66.
- Entertainment Desk. (2022, October). After Netflix show’s success, Jeffery Dahmer’s prison glasses on sale for $150k. The Express Tribune https://tribune.com.pk/story/2379852/after-netflix-shows-success-jeffery-dahmers-prison-glasses-on-sale-for-150k
- Florea, M. (2013). Media violence and the cathartic effect. Procedia-social and behavioral sciences, 92, 349-353.
- Goranson, R. E. (1970). Media violence and aggressive behavior: A review of experimental research. Advances in experimental social psychology, 5, 1-31.
- Hailu, S. (2022, October). Ryan Murphy Dominates Netflix Top 10: ‘The Watcher’ Debuts at No. 1, Dahmer Series ‘Monster’ Shifts to No. 2. Variety. https://variety.com/2022/tv/news/ryan-murphy-the-watcher-monster-dahmer-netflix-top-10-1235407398/
- Montoya, R. M., Horton, R. S., Vevea, J. L., Citkowicz, M., ve Lauber, E. A. (2017). A re-examination of the mere exposure effect: The influence of repeated exposure on recognition, familiarity, and liking. Psychological bulletin, 143(5), 459.
- Palabıyıklıoğlu, R. (1997). Medya ve şiddet. Kriz Dergisi. 5, 123-126.
- Pennell, A. E., ve Browne, K. D. (1999). Film violence and young offenders. Aggression and Violent Behavior, 4(1), 13-28.
- Roberts, K. A. (2007). Relationship attachment and the behaviour of fans towards celebrities. Applied psychology in criminal justice, 3(1), 54-74.
- Smith, K. N., (2022). Theorizing a Continuum of Serial Killer Fandom and Fascination in our Society. Honors Theses. 907. https://encompass.eku.edu/honors_theses/907
- Soothill, K. (1993). The serial killer industry. The Journal of Forensic Psychiatry, 4(2), 341- 354.
- Strause, J. (2022, Eylül). Jeffrey Dahmer Victim’s Family Speaks Out About Netflix Series. The Hollywood Reporter. https://www.hollywoodreporter.com/tv/tv-news/jeffrey-dahmer-netflix-tv-show-victim-family-speaks-out-1235228196/
- Tampa Bay Times (1994). Money in the mail: Pen pals have sent Dahmer $12,000. https://www.tampabay.com/archive/1994/03/07/money-in-the-mail-pen-pals-have-sent-dahmer-12000/#:~:text=One%20woman%20said%20she%20wanted,cigarettes%2C%20stamps%20and%20envelopes.%22
- Travis, E. (2022). eBay removes Jeffrey Dahmer costumes from website following Netflix series release. Entertainment Weekly. https://ew.com/tv/ebay-removes-jeffrey-dahmer-costumes-on-website/
- Walsh, A. (2022). Don’t Dress as Jeffrey Dahmer for Halloween. Vanity Fair. https://www.vanityfair.com/hollywood/2022/10/dont-dress-as-jeffrey-dahmer-for-halloween
- Weekman, K. (2022). Here’s Why People Are Upset About Netflix’s Jeffrey Dahmer Show. BuzzFeed. https://www.buzzfeednews.com/article/kelseyweekman/dahmer-netflix-show-controversies
- Wiest, J. B. (2016). Casting cultural monsters: Representations of serial killers in US and UK news edia. Howard Journal of Communications, 27(4), 327-346.
*Bu yazı Psikoloji Ağı editörlerinden İlayda Çalışkan tarafından Psikoloji Ağı Yayın İlkelerine göre düzenlemiştir.
