Fatma: Adli ve Sosyal Psikoloji Açısından İncelenmesi

Fatma dizisi bir kadının eşini ararken suça bulaşmasını anlatıyor. Dizi bir seri katili mi anlatıyor? Seri katil nedir? Dizideki cinayetler hangi özellikleri taşıyor? Dizide toplumsal cinsiyet nasıl işlenmiş? Bu sorular ışığında  Fatma dizisini sosyal psikoloji ve adli psikoloji açısından inceleyelim.

Dikkat! İçerik spoiler içermektedir.

Adli Psikoloji

Dizinin konusu başta resmi olmayan kaynaklarda ‘seri katil bir kadının hikayesi’ olarak paylaşılmıştı ama aksine Fatma seri katil değildir.  Seri cinayetler, iki veya daha fazla kişinin aralarında soğuma süresinin varlığında öldürülmesidir (Douglas, Ressler, Burgess ve Hartman, 1986). Dizideki cinayetler seri cinayet tanımında yer alan “soğuma süresi” kriterini sağlamamaktadır. Soğuma süresi seri cinayetlerin arasındaki zamandır ve belirli limiti yoktur. Bu süre günlerce olabildiği gibi yıllar da olabilir (Geberth, 1986).

Soğuma süresi, çok sayıda mağdur içeren cinayetlerden ayrılmasında önemli noktadadır. Özellikle farklı ortamlarda işlenen ardışık (spree) cinayetlerden ayıran en temel kriterdir. Jenkins (1990) soğuma süresinde minimum değer olarak 72 saat kabul etmiştir. Dizide zaman kavramının  tam verilmemesine rağmen bir çok cinayet arasındaki süre 3 günden azdır. Bu nedenle Fatma seri katil değildir. Ardışık cinayetler 30 gün içerisinde farklı konumlarda işlenen cinayetlerdir (Holmes R.M ve Holmes S.T., 1998). Bu tanıma göre Fatma’nın işlediği cinayetler ardışık cinayetlerdir. Dizide de Fatma’nın seri katil olduğuna dair bir ifade bulunmamaktadır.

Sınıflandırma, suçlu profillemede kullanılan tekniklerden biridir. Suç organize ve dezorganize olarak sınıflandırılır. Organize cinayetler planlı, cesedin saklandığı, cinayet aletinin olay yerinde bulunmadığı, kontrollü ve mağdurun faili tanımadığı cinayetlerdir (Ressler, Burgess ve Douglas, 1998). Dizinin karakteri Fatma’nın cinayetleri ise dezorganize cinayetler içerisinde değerlendirilebilir. Cinayetlerin planlı olmaması, olay yerinde cinayet aletinin bırakılması (Ekber), iş yerinde cinayetin işlenmesi, cesedin cinayet işlenen yerde bırakılması dezorganize tipte suçlara girmektedir. Fatma’nın işlediği cinayetlerde ortak örüntü ya da imza davranışı bulunmamaktadır.  Ateşli  ve ateşsiz (sopa) silah kullanımı, trene itme, yüksekten itme şekillerinde olmuştur. Ekber’i öldürürken defalarca sopanın saplanması aslında öfkesinin göstergesidir. Fatma’nın insülin iğnesini vurmasına rağmen Kadriye ölmesi kasten öldürme olarak nitelendirilmeyebilir.

Fatma cinayetleri bireysel sebeplerden dolayı işlemiştir. Aynı zamanda cinayetleri “temizlik” olarak nitelendirmektedir. Bu akıllara görev odaklı seri katil tipini getirmektedir. Bir an için Fatma’nın seri katil özelliklerini taşıdığını varsaysak bile bu değerlendirmenin içinde yer almaz. Fatma’nın faillere ulaşma amacı öldürmek değildir; iletişim içerisinde davranış öldürmeye dönüşmektedir.

Şevket’in bağırışlarından üzerine doğru gelmesiyle öldürmesi, tren istasyonundan gidecekken geri dönüp itmesi, sessiz aramalarının sahibinin İsmail olduğunu anladığında öldürmesi, Ekber’i bir kadına zarar verdiğini öğrendiğinde öldürmesi cinayet planının olmadığını gösterir. Bu anlamda görev odaklı motivasyonuyla işlenen cinayetlerden ayrışmaktadır. Görev odaklı seri katiller, fail toplumu kötülüklerden arındırma görevini üstlenerek, belirli gruba dahil kişileri öldürürler (Holmes R.M ve Holmes S.T., 1998). Mağdurlar seks işçileri olabileceği gibi belirli etnik gruba ait kişilerde olabilir.

Fatma polis tarafından yakalanmadığı için ceza almamıştır. Ama cezayı Fatma’nın vicdanı sağlamaktadır. Öldürdüğü kişileri görmesi, özellikle final sahnesinde bunun güzel bir örneğidir.

Toplumsal Cinsiyet

Fatma sözü kesilen ve dinlenmeyen bir kadındır. Adeta Hakan Günday’ın Malafa Kitabından çıkmış; Bayram, Fatma’ya işiyle ilgili soru sormasına rağmen cevabı dinlenmemiş ve telefonuyla ilgilenmiştir. Fatma ilk cinayetinden sonra polisle olan görüşmesinde her şeyi itiraf ederken dinlenmemiştir. Aslında dinlenmemesi olayları bu boyuta getirmiştir. Yazar ile konuşmasında öldürdüğünü itiraf etmesine rağmen yazar onu dinlemeyerek olayı oğlunun ölümüne bağlamıştır. Toplumda “görülmez” olan Fatma yine bu görünmezliğiyle yakalanmaktan kaçmıştır. Bireyler Fatma’yı “suç işleyemez” görmektedir. Kendi kardeşi bile “sen polise adres bile soramazsın” demiştir oysa Fatma suçlu olmasına rağmen polisten kaçmıştır. Fatma’nın görünmezliğini kıran tek kişi ise baktığı çocuk Serra idi, televizyondaki haberden tanımıştı.

Dizide kadının konumu ve üzerindeki toplumsal baskı her açıdan gösterilir. Kahvehaneye fotoğraf asmak isterken “ben kadın başıma onca adamın arasına girip başımda erkek yok diyeceksin öyle mi?” şeklinde uyarılmıştır.  Toplumsal cinsiyet baskısı aslında çocukluğundan beri Fatma’ya yapılmaktadır. Çocukluğunda top ile oynadığı için “erkek Fatma” olarak isim takılmıştır.  Çocukluğunda “keşke bu kadar uzun olmasa saçımız, kısacık kestirsek bizde” cümlesi kullanılmıştır. Birey, kendi vücudu hakkında bile söz sahibi değildir çünkü toplumsal cinsiyete göre kız çocukları ve kadınlar uzun saçlı olmalıdır.

Çocukluğundan beri toplumsal cinsiyete maruz kalan Fatma en sonunda bunu kendi de kabullenmiş;  kimliğini değiştirmemesini “ben bu işi zafersiz nasıl yapayım” şeklinde açıklamıştır. Bayram Fatma’ya “Sen Şevket’e soracaksın, git git sonra da gör, sen kadın başına Şevketi nasıl konuşturacaksın” demiştir. Aslında Fatma’nın yanına silah almasının nedeni bu olabilir. Kendini korumasını etkileyecek bir alet. Cinayet işlemesi, gücünü göstermesi Fatma’ya görülmez olduğu eril dünyada bir kimlik kazandırmıştır.

Fatma, kocasının borç ödeyecek paraları olmadığını söylediğinde Şevket’in “parası yoksa seni satsın” demesi, tren istasyonunda geçen konuşmada Fatma’yı kast ederek “onun olan her şey benim” denmesi kadını erkeğin sahip olduğu bir eşya olarak konumlandırılmasının sunumudur.

Fatma’nın dediği gibi “memleket böyle hikayelerle dolu”, belki kadının birden çok kişiyi öldürdüğü hikayelerle değil ama kadının söz sahibi olması, istismar mağduru olduğu ve bundan dolayı kendisinin etiketlendiği hikayeler çok.

Yazarın izlediği programda eşi ve kızına kötü davranan bir adamın cinayeti işlenmektedir, Fatma adamı öldüren kişinin kızı olabileceğini söylemiştir . Kadınların fail olduğu cinayetlerin nedeni maruz kaldıkları istismarlara karşı savunma amacındadır (Swatt ve He, 2006). Ölen kişi eşine ve kızına “kan kusturduğu” bilgisini geri plana atmış ve “insan nasıl ailesinden birine kıyar” demiştir. Oysa çocukların ensest ilişkiye maruz kalması aile içerisinde olan bir suçtur.

Çocukluk

Fatma’nın evinin dağınıklığı temiz olmaması olarak değerlendirilmiştir oysa üst üste olan kavanozlar, peynir kutuları daha sonra anlaşıldığı üzere oğlunun yaptıklarıdır. Oğuz var bir de otizmli olduğu için toplumda yer bulamamış, dışlanmış, babası tarafında “ceza” diye nitelendirilmiş ve hatta ölmesi bile “kurtuluş” olarak değerlendirilen Oğuz. Okuldaki veliler Oğuz’u çocuklarının sınıfında istememektedir. Otizmli çocuklar arkadaş edinmede problem yaşamakta ve sosyal ortamlarda dışlanmaktadır (Uz ve Kaya, 2018).

Fatma çocukluğunda istismara maruz kalmıştır. Çocukluğunda yaşadığı travmaya yönelik flashbackler yaşamaktadır. Kardeşi Mine bu olayı yaşamasa da tanıklık etmiş, bu maruziyet onun hayatında da etkili olmuştur. Cinsel istismarda bile mağdurun suçlandığı toplumda, mağdurun kendini suçlamasına yol açabiliyor. Oysa denildiği üzere “Günah bizde değil, günah bilip de susanda, günah görüp de seslenmeyende”. Bir Başkadır dizisinde olduğu gibi bu istismar sahnelerinin gösterilmemesi önemlidir.

Sonuç

Fatma fail yönünden işlenen suç dizisidir. Dizinin konusunu oluşturan suç ve Fatma’nın toplumsal yaşamdaki konumuna yer vermesi nedeniyle sosyal psikoloji ve adli psikolojiyi içermektedir. Toplumda görünürlüğün olacağı günlere…

Ek Okumalar

Bir Başkadır: Sosyolojik ve Psikolojik İnceleme

Otomatik Portakal (A Clockwork Orange)

Kadınlara Yönelik Cinsel Nesneleştirme

Kaynakça

Geberth, V. (1986). Mass, serial and sensational homicides: The investigative perspective. Bulletin of the New York Academy of Medicine, 62, 492-496

Holmes, R.M. & Holmes, S.T. (1998) Serial Murder. CA: Sage.

Jenkins, P. (1993). African Americans and serial homicide. American Journal of Criminal Justice, 17, 47-60.

Ressler, R. K., Burgess, A. W., & Douglas, J. E. (1988). Sexual homicide: Patterns and motives. Simon and Schuster.

Uz, S., & Kaya, K. (2018). Otizmli Çocuklara ve Ailelerine Yönelik Damgalama/Stigmatization of Children with Autism and Their Parents. Journal of History Culture and Art Research, 7(1), 663-683.

_{*Bu yazı Psikoloji Ağı editörlerinden Elif Ayça Ölmez tarafından Psikoloji Ağı Yayın İlkelerine göre düzenlemiştir.}