Gençlik Dizilerinin Olası Etkileri

13 Reasons Why, Élite, Euphoria ve Quicksand dizilerinin ortak noktası nedir? Gençlerin çoğunlukla izlediği bu dizilerin suçla ilişkileri var mıdır? Televizyon insan davranışlarını etkiler mi? Farkındalık oluşturmaya çalışırken ters tepki yapılabilir mi? Bu soruları gelin beraber cevaplayalım.

13 Reasons Why, Élite, Euphoria ve Quicksand son zamanlarda popülerleşen ve gençler tarafından izlenmeleri yüksek olan dizilerden bazılarıdır. Dizilerin konularına bakacak olursak:

• 13 Reasons Why dizisi; bir intihar olayını ve intihara sürükleyen nedenleri anlatan 13 kaset ile başlıyor. Hannah’nın hayatına tanık oluyoruz ve yeni okuluna başladığı andan intiharına kadar ona eşlik ediyoruz. Akıllarda tek bir soru oluşuyor, Hannah neden intihar etti? Her bölümde bir kaseti konu alan dizi gençliğin enerjisinin arkasındaki zorbalıkları, tacizleri gözler önüne seriyor.
• Élite dizisi; yüksek sosyoekonomik düzeyde yer alan bireylerin okuduğu bir lisede henüz işlenen cinayetle başlıyor. İlk sezonda, 3 yeni öğrencinin okula gelmesinden cinayete kadar geçen süre gösteriliyor. Bu dizide akıllardaki soru “Katil kim?” oluyor.
• Euphoria dizisinde ise Rue’nun hayatına tanık oluyoruz. Bölümler ilerledikçe Rue’nun okuldaki arkadaşlarına ve onların yaşamına da eşlik ediyoruz. Dizi günümüz gençlerin yaşantısını çarpıcı ve sansürsüz aktarıyor. Arkadaşlık ve aşka dahil olan seks, uyuşturucu ve sosyal medyanın etkilerini yüze çarpıyor. Aynı zamanda dizi ruhsal bozukluklara da yer veriyor.
• Ve son dizimiz Quicksand, önceki dizilerden farklı olarak izlenme oranı daha düşük ama anlattığı suçla öne çıkıyor. Okulda işlenen silahlı saldırıdan yargılanan Maja’nın hikayesine tanıklık ediyoruz. Akıllarda “Maja katil mi yoksa kurban mı?” sorusu oluşuyor.

Bu dizilerde yer alan olumsuz davranışların izleyici üzerinde etkisi var mıdır? Freedman ve Sears’a göre medyada yer alan saldırganlık içerikleri, bireylerde saldırgan davranışları tetikleyici etken oluşturabilir (akt. Palabıyıklıoğlu, 1997). Aile Araştırmaları Kurumu (1998) araştırmasında; basının şiddeti anlatış biçimiyle birlikte toplumda, şiddeti “kanıksama” davranışı oluşturabileceği bulunmuştur. Örneğin Çamlıbel’in çalışmasında yer verdiğine göre ülkemizde yayınlanan “Yaralı Yürek” ve “Kurtlar Vadisi” dizilerindeki iki karakterin intihar şekillerini taklit ederek iki çocuk kendini asmıştır (akt. Zorlu, 2016).

Goethe tarafından yazılan Genç Werther’in Acıları kitabı yayınlandıktan sonra toplumda intiharlar artmıştır, Phillips(1974) buna “Werther Etkisi” demiştir. İntihar oranlarındaki artışın kitapla ilişkili olduğuna dair bilimsel bir bulgu olmamasına rağmen birçok kişi etkisi olduğunu düşünmektedir. Stark’ın yaptığı çalışmada (1987) ünlü kişilerin intiharları toplumda taklit intiharlar meydana getirmektedir. İntiharın konuşulması, aktarılması artarsa intihar oranları da yükselir. Birden fazla çalışma, gençlerin uyuşturucu hakkındaki öncelikli bilgi kaynağının kitle iletişim araçları olduğunu göstermiştir (akt. Flay ve Sober, 1983). Bu sonuçlardan yola çıkarak gençlik dizilerinde yer alan intihar ve suç olaylarının gençler üzerinde etkisi olabileceği sonucunu çıkarabiliriz. İzleyici; bağlantı kurduğu/benimsediği dizi karakterinden etkilenerek davranışlarını taklit edebilir. Aynı zamanda yaşadığı problemlere çözüm arayışında dizilerdeki olayları örnek alabilir.

Yapılan bir araştırmada (Ayers, Althouse, Leas, Dredze ve Allem, 2017); 13 Reasons Why dizisinin, intihara yönelik farkındalığı artırırken intihar düşüncesini de artırdığı bulunmuştur. Yapılan bir diğer araştırmada 13 Reasons Why dizisinin yayınlanmasını takip eden 3 haftada, arama motorunda yapılan intihar aramalarının artış gösterdiği belirtilmiştir. Bu sonuçlar açıklandıktan sonra 13 Reasons Why dizisinde gösterilen intihar sahnesi kaldırılmıştır ama bu yaşanılan kayıpları geri getirmeye yaramamaktadır. O sahnenin kaldırılmasına rağmen tüm dizinin intihar üzerinden şekillenmesi nedeniyle bireylerde hala olumsuz davranışlara neden olabileceği ihtimali vardır. Dizide her bölümde bu tarz olayları yaşayan bireyleri yardım hat ve kuruluşlarına yönlendiren uyarılar bulunmaktadır, bu uyarılar dizinin oyuncuları tarafından da yapılmaktadır.  Dizinin yardım sitesinde Türkiye için Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın Alo 183 Sosyal Destek Hattı’na yer verilmektedir. Dizide “16 yaş ve üzeri yetişkin izleyiciler için uygun olan bu dizide depresyon, cinsel istismar ve intihar gibi konular ele alınmaktadır. Benzer sorunlarla başa çıkmaya çalışıyorsanız bu dizi sizin için uygun olmayabilir veya diziyi güvenilir bir yetişkin eşliğinde izlemeniz önerilir.” uyarısı yapılmaktadır. Dizinin sitesinde Tartışma Rehberi’nde biriyle izleme ve bölüm hakkında düşüncelerini paylaşma gibi diziyi izlemek için tavsiyeler bulunmaktadır. Aynı zamanda sitede ”kendine zarar verme ve intihar, zorbalık, cinsel istismar ve kişinin rızası, uyuşturucu ve alkol kullanımı ve silahlı şiddetin değerlendirilmesi” gibi “zor konular” başlığında değerlendirilmekte ve tavsiye verilmektedir. 

Bahsettiğimiz diziler18 yaş üstü izleyiciler için uygundur ve bunun uyarısı bulunmaktadır. Yaş sınırı olmasına rağmen konusunu gençlikten, liseden alması genç izleyicileri sınır dikkate almayarak izlemeye itebilir.

Son 10 yılda Amerika’da 180 okul saldırısının gerçekleştiği ve bu sayının 2018 yılında 94 saldırı yaşanarak %60 arttığı gözlemlenmiştir (Lartey, 2018; Walker, 2019). Sonuçların bu kadar yüksek olması; okul saldırısını konu olan Quicksand dizisinin farkındalık oluşturmasından çok okul saldırılarını artırması endişesini uyandırmıştır. Quicksand dizisinde sadece dizide “şiddet, cinsel saldırı ve madde kullanımı” olduğu ve yetişkin izleyiciler için uygun olduğuna dair uyarı bulunmaktadır. Élite dizisinde “Argo, şiddet, cinsellik, çıplaklık ve madde kullanımı” uyarısı bulunmaktadır. Quicksand’de olduğu gibi Euphoria dizisinde de “şiddet, çıplaklık, cinsel içerik, yetişkin içerik ve yetişkin dili” bulunduğuna dair uyarı ve dizinin sitesinde Amerika için yardım mesajlaşma hattı numarası bulunmaktadır. Farklı ülkeler için de kaynaklar verilmiştir ama Türkiye için bir kaynak bulunmamaktadır, bunun nedeni HBO’nun Türkiye’de yayın yapmaması olabilir.

13 Reasons Why’ın sitesinde yer alan bir uyarı: Acil yardıma ihtiyacınız olduğunu düşünüyorsanız hemen doktorunuzla veya yerel acil servis hattınızla (örn. 112) iletişime geçin ya da en yakın sağlık merkezine gidin. Siz değerlisiniz.

Ek Okumalar:

Televizyon Dizilerinin Günlük Yaşamımıza Etkisi-1

Televizyon Dizilerinin Günlük Yaşamımıza Etkisi – 2

Parasosyal Etkileşim Nedir?

Nedir Bu Şiddet?

Kaynakça

• Ayers, J. W., Althouse, B. M., Leas, E. C., Dredze, M. and Allem, J. P. (2017). Internet searches for suicide following the release of 13 Reasons Why. JAMA Internal Medicine, 177, 1527- 1529.
• Aile Araştırma Kurumu. (1998). Aile içinde ve toplumsal alanda şiddet. Ankara: Aile Araştırma Kurumu Yayınları.
• Fejer, D., Smart, R.G., Whitehead, P.C. and La Forest, L. (1971). Sources of information about drugs among high school students. Public Opinion Quarterly, 35(2), 235-241.
• Flay, Sobel, J.L. (1983). The role of mass media in preventing adolescent substance abuse. In: Glynn T., Leukefeld C., Ludford J. (eds): Preventing Adolescent Drug Abuse: Intervention Strategies. Washington, DC: National Institute on Drug Abuse, Research Monograph.
• Freedman, Y.L., Sears, D. O., Carlsmith, J.M. (1993). Sosyal Psikoloji (A, Dönmez, Çev.). Ankara: İmge Kitapevi.
• Lartey, J. (2018). 2018 is worst year on record for gun violence in schools, data shows. The Guardian. https://www.theguardian.com/us-news/2018/dec/09/sandy-hook-promise-gun-violence-school-shooting-report-2018 .
• Palabıyıklıoğlu, R. (1997). Medya ve şiddet. Kriz Dergisi. 5, 123-126.
• Phillips, D. P. (1974). The influence of suggestion on suicide: Substantive and theoretical implications of the Werther effect. Anierican Sociological Review, 39, 345-354.
• Stack, S. (1987). Celebrities and suicide: A taxonomy and analysis 1948-1983. American Sociological Review, 52,401-412.
• Walker, C. (2019). 10 years 180 school shootings 356 victims. Cable News Network(CNN). https://edition.cnn.com/interactive/2019/07/us/ten-years-of-school-shootings-trnd/
• Zorlu, Y. (2016). Medyadaki şiddet ve etkileri. Humanities Sciences, 11(1), 13–32.

*Bu yazı Psikoloji Ağı editörleri tarafından Psikoloji Ağı Yayın İlkelerine göre düzenlemiştir.