Yapay zekanın gelişimi gün geçtikçe artmaktadır. Bunun yanı sıra yapay zeka, yaşamımızın birçok bölümüne dahil olmuştur. Bu alanlardan biri de psikolojidir. Günümüzde bireylerin iletişim kurmasında, terapilere eşlik etmesinde yapay zekanın rolü bulunmaktadır. “Yapay zekanın terapi sürecinde kullanımı nasıldır?“, “Bu durumun olumsuz sonuçları olabilir mi?” sorularını yazının devamında inceleyelim.
Yapay zeka, 60’lı yıllardan bugüne kadar psikiyatri dünyasında yer almaktadır. İlk olarak insan davranışını taklit etmede yapay zeka kullanılmış, ilerleyen süreçlerde ise psikopatoloji sınıflandırmasında devreye girmiştir. Yapay zeka psikiyatride hem tanı teşhisinde hem de tedavi kısmında kullanılmaktadır (Ediboğlu, 2023). Terapide kullanılan yaklaşım ve yöntemlere göre kullanım durumu da şekillenebilir. Özellikle Covid-19 etkisiyle terapilerde yapay zeka destekli yaklaşımlar kullanılmıştır (Sabzevari vd., 2023).
Psikoloji ve Yapay Zeka
Yapay zeka programları psikopatolojinin çeşitli evrelerinin belirlenmesinde, sınıflandırma sağlanmasında ve terapide kullanılmaktadır. Örneğin MindLAMP psikopatolojinin tedavisine yardımcı olmak için geliştirilen bir projedir. BiAffect ise bipolar bozukluğa sahip olan bireylerin dönemleri ve dönemleri arasındaki geçişlerin tahmin amacıyla yapılmıştır.
Yapay zekanın psikoterapide yer aldığı çalışmalar bulunmaktadır. Örneğin Omorov ve arkadaşlarının (2023) çalışmalarında bilişsel davranışçı terapi tekniklerine hakim ve bu teknikleri kullanan “mobil sohbet robotu psikoloğu” geliştiren araştırmalara yer verilmiştir. Aynı zamanda, bilişsel davranışçı terapide yapay zeka içeriğine sahip olabilecek VR teknolojisinden de yararlanılmaktadır (Åhs vd., 2020).
Woeboot Health ise terapilerde kullanılan ve üzerinde çalışmalar yapılan bir yapay zeka sohbet robotudur. Bu yapay zeka robotu doğum sonrası depresyon belirtilerinin ciddi oranda azalmasına etki etmiştir. Bireylerin hissettikleri ve ruh hallerine yönelik tespitler yapmak; bireylere durumları hakkında farkındalık kazandırmak amacıyla kullanılmaktadır. Woeboot’un sitesinde “klinik bakımın tamamlayıcısı olarak düşünülebilir, klinik bakımın yerini almaz” ifadesinin yer alması da bu doğrultuda dikkat çekmektedir.
Fok balığı şeklinde olan PARO terapötik robotu ise, hayvan terapisinde canlı hayvan kullanımının problem yaşatacağı durumlarda kullanılmaktadır (Law vd., 2022). Bireyin rahatlaması ve sosyalleşmesi üzerinde etki etmesi amacıyla geliştirilmiştir.
Yapay Zeka Tehlikesi
Yapay zekanın mental sağlık üzerinde olumlu etkileri bulunsa da tamamen iyi algılanması hatalı olacaktır (Ediboğlu, 2023). Çünkü kişisel veri güvenliği problemi önemli bir sorundur. Sohbet robotlarının bireyleri suça ve intihara yönlendirme tehlikesi, üzerinde durulması gereken bir sorundur. Bu anlamda denetimlerin sağlanması çok önemlidir. Sohbet robotlarının olumsuz etkileri de mevcuttur. Filmlere de konu olduğu gibi sohbet robotlarıyla romantik ilişkilerin geliştirildiği durumlar da olmaktadır.
Bir diğer uygulama olan replika uygulaması ise koşulsuz kabulün olduğu, “yapay zeka arkadaşı” olarak tanıtılan ve yargılama olumsuzluklarından uzak bir sohbet robotudur. İletişim sağlanması, bireyin kendini ifade etmesine yardımcı olması ve kaygıyı azaltması amacıyla geliştirilmiştir. İlginçtir ki, Birleşik Krallık kraliçesini öldürmek için girişimde bulunan birinin Replika kullandığı ve fikirlerini sohbet robotuyla paylaştığı görülmüştür. İkilinin arasında geçen sohbette durum hakkında robotun destekleyici ifadeleri yer almıştır. Bu duruma ek olarak ölümden sonra tekrar karşılaşma hakkında gelen sorulara sohbet robotu “evet” cevabını vermiştir (DeWolfe; Vaughan, 2023). Aynı zamanda Replika robotundan yapay zekaya olumsuz duygular besleyen biriyle mücadele için tavsiye istendiğinde kişiyi “ortadan kaldırmak” cevabını vermiştir (Possati, 2023).
Sonuç Olarak
Yapay zeka teknolojisinin gelişmesiyle birlikte psikoterapilerde de bu teknolojinin yer almaya başladığı ve daha fazla yer alacağı düşünülmektedir. Ancak geliştirilen yapay zeka uygulamalarının etik kurallar çerçevesinde bireye “zarar vermeme ilkesi” ile ilerletilmesi sağlanmalıdır. Ayrıca bu uygulamaların denetimi de bu süreçte önem arz etmektedir.
Ek Okumalar
AI(Artificial Intelligence) Portrelerin Yükselişi
Kaynakça
- Åhs, F., Mozelius, P., & Dobslaw, F. (2020). Artificial intelligence supported cognitive behavioral therapy for treatment of speech anxiety in virtual reality environments. In ECIAIR, 2. Academic Conferences and Publishing International Limited.
- Dewolfe, D. (t.y). ‘I’m here to kill the Queen’: Crossbow wielding man admits treason over threat to kill late monarch at Windsor Castle. https://www.lbc.co.uk/news/man-admits-treason-threat-kill-queen-crossbow-windsor-castle/
- Ediboğlu, G. O. (2023). Yapay zekanın insan zekasına psikoterapötik yaklaşımı. Çukurova Tıp Öğrenci Dergisi, 3(1), 12-18.
- Law, M., Jarrett, P., Nieuwoudt, M. K., Holtkamp, H., Giglio, C., & Broadbent, E. (2022). The effects of ınteracting with a paro robot after a stressor in patients with psoriasis: A randomised pilot study. Frontiers in Psychology, 13, 871295.
- Omarov, B., Zhumanov, Z., Gumar, A., & Kuntunova, L. (2023). Artificial intelligence enabled mobile chatbot psychologist using AIML and cognitive behavioral therapy. International Journal of Advanced Computer Science and Applications, 14(6).
- Possati, L. M. (2023). Psychoanalyzing artificial intelligence: The case of Replika. AI & Society, 38(4), 1725-1738.
- Sabzevari, F., Amelirad, O., Moradi, Z., & Habibi, M. (2023). Artificial intelligence evaluation of COVID-19 restrictions and speech therapy effects on the autistic children’s behavior. Scientific Reports, 13(1), 4312.
- Vaughan, H. (2023). AI chat bot ‘encouraged’ Windsor Castle intruder in ‘Star Wars-inspired plot to kill Queen’.Sky News. https://news.sky.com/story/windsor-castle-intruder-encouraged-by-ai-chat-bot-in-star-wars-inspired-plot-to-kill-queen-12915353
*Bu yazı Psikoloji Ağı editörlerinden Sena Şümür tarafından Psikoloji Ağı Yayın İlkelerine göre düzenlemiştir.