Ordinary People Film Analizi: Travma ve Yas

Filmde, 17 yaşında bir lise öğrencisi olan Conard’ın abisi Buck’ı bir kaza sonucu kaybetmesi ve sonrasında tüm ailenin girdiği yas süreci konu edilmektedir. Her bir aile üyesi yaslarını kendilerine özgü şekilde yaşamaktadır.

Conard’ın babası Calvin başarılı bir avukattır. Yas sürecini, kaybettiği oğluyla ilgili anıların aniden aklına gelmesi, isteksizlik, suçluluk ve ağlama davranışıyla yaşamaktadır. Conard’ın annesi Beth ise herkes tarafından saygı duyulan, sosyal, enerjik ve bakımlı bir kadındır. Beth’in yas tepkileri daha çok Conard’a karşı tepkisizlik olarak ortaya çıkmaktadır. Bunun dışında öfke, donukluk, bastırma, duygu küntlüğü, zihinsel olarak dağınıklık, aşırı sosyalleşme ve unutma Beth’in yas tepkileri arasındadır. Filmde aslında en açık şekilde gördüğümüz şey ise Conard’ın yaşamakta olduğu yas tepkileridir. Bu tepkiler arasında kendini suçlama, mutsuzluk, öfke, uyku düzensizliği, sosyal olarak kendini çevreden izole etme, iştahsızlık, yorgunluk ve çökkün hissetme, boşluk duygusu ve travmatik olaya ilişkin anıların zihne gelmesi ve bu olayı hatırlatacak nesnelerden kaçınma davranışlarını görebilmekteyiz.

Yas Kavramı ve Aşamaları

Yas kavramı ve yas süreçlerini değerlendirdiğimizde yas, sevilen bir kişinin ölümünden sonra geride kalan kişilerin göstermiş olduğu duygusal, bilişsel ve davranışsal olarak verdikleri tepkiler bütünü olarak tanımlanabilir (Gizir, 2006). Normal yas olarak tanımlanan bu durumda aslında kişilerin belli aşamalardan geçerek bu süreci sağlıklı bir şekilde tamamladıkları bilinmektedir. Elisabeth Kübler-Ross (Kübler-Ross, 1969; akt. Yıldız, 2004), bu aşamaları şu şekilde sıralamaktadır;

1. İnkar: Kişinin ölümü kabul etmediği, “Bu benim başıma gelmiş olamaz, nasıl olabilir, hayır gerçek değil” gibi ifadelerin kullanıldığı dönemdir.
2. Öfke: Kişi bu evrede ölümün nedeniyle ilgili bir sorumlu arar ve öfkesini ona yöneltir. Bu sorumlu kişinin kendisi de olabilir, ölen kişi de (“Bizi bırakıp nasıl gider?”) olabilir. Eğer ölüm nedeni için bir suçlu bulunmazsa bu evrede sıklıkla yaratıcı, Allah veya evren suçlanır.
3. Pazarlık etme: Kişi mevcut gerçeği değiştirmek için yaratıcı ya da evrenle pazarlık ederek durumu değiştirmeye çalışır (“Söz veriyorum o yaşarsa çok iyi bir insan olacağım”).
4. Çökkünlük: Bu evrede kişi artık durumu kabul etmiştir ve depresif belirtiler göstermeye başlamıştır.
5. Kabul etme: Artık ölüm kabullenilmiştir ve depresif belirtiler azalarak ortadan kalkmıştır. Kişi eski hayatına dönmeye başlamıştır.

Bu aşamaların 6 ay ile 1 sene arasında devam etmesi normal olarak kabul edilmektedir.

William Worden (2003), ise yas süreçlerini

1. Ölümü kabullenme
2. Ölümden sonra var olan acıyı aşabilme
3. Ölen kişinin var olmadığı hayata uyum sağlayabilme
4. Ölen kişi ile kurulan bağın duygusal düzlemde yer değiştirmesi şeklinde tanımlamıştır.

Karakterlerin Yası Yaşama Süreçleri

Karakterlerin yası yaşama süreçlerine baktığımızda ise Calvin, sağlıklı bir yas süreci geçirmektedir. Filmde yasa verilen ilk tepkilere yönelik bir bilgi olmamasına rağmen mevcut durumu içinde Calvin’in ölen oğlundan sonra hayatına uyum sağlayabildiğini ve Worden’ın tanımladığı yas aşamalarının hepsini başarılı bir şekilde tamamladığını söyleyebiliriz.  Beth ise duygusal olarak yas sürecinin ‘’inkar’’ aşamasındadır. Oğlunun cenazesinde ağlamaması, sosyal hayatında normalden fazla şekilde aktif olması inkar aşamasına işaret etmektedir. Conrad ise ölümü kabul etmiştir ancak durumu içselleştirememiştir. Kübler-Ross modelinin ‘’çökkünlük’’ aşamasında kalmıştır ve ölen abisinin ardından yeni hayatına uyum sağlamakta güçlük yaşamaktadır.

Hayatta Kalan Suçluluğu

Conrad’ın uyum sürecinin bozulmasında etkili olan en önemli etmenlerden biri de abisinin kendi yanında bir kaza sonucu beklenmedik bir şekilde ölmüş olmasıdır. Bu kaza esnasında kendisinin yaşaması ancak abisinin ölmesi de Conrad’a kendisini yaşamaktan dolayı suçlu hissettirmektedir. Biri ölürken diğerlerinin hayatta kalması, ‘’Hayatta Kalan Suçluluğu’’ fenomeni ile bilinmektedir (Valent, 1998). Conard, yaşadığı için kendini suçlamaktadır ve cezalandırılmayı arzulamaktadır. Bu ceza arayışı için, başarılı bir yüzücü olmasına rağmen yüzmeyi bırakarak kendini baltalamasını örnek gösterebiliriz. Yine yaşamayı hak etmediğini düşündüğü için intihar girişiminde bulunması, sosyal hayatını sıfırlaması da yaşamayı ve keyif almayı hak etmediğini düşündüğünü gösteren diğer davranış örüntülerindendir.

Travmatik Yas

Conrand’ın yası yaşayış şekli aynı zamanda travmatik bir yastır. Çünkü abisi Buck’ın ölümüne bizzat şahit olmuş ve ölümün ardından travmatik belirtiler göstermeye başlamıştır. Travmatik kayıp yaşayan bireylerde, travmaya bağlı olarak travma sonrası stres bozukluğu gelişebilir (Gizir, 2006). Conrand’ın travmatik tepkilerine baktığımızda da olayı ‘’flashback’’ şeklinde hatırlaması, uykuya dalmada ve sürdürmede zorluk yaşaması, rüyalarında olayı tekrar tekrar görmesi, sürekli tetikte olması, saldırganlığının yüksek olması, günlük hayatındaki olaylarla travmatik olayı ilişkilendirmesi travma sonrası stres bozukluğu tepkilerine örnek verilebilir.

Sonuç olarak,

Ordinary people filmi, çekirdek bir ailenin ölüm karşısında nasıl farklı şekilde yas reaksiyonları verdiğini göstermektedir. Conrand, abisi Buck’ın ölümü yüzünden hem kendini suçlamakta hem de travmatik olaya ek olarak kardeş kaybının kendi travmatik etkisiyle, kendini suçlama, utanç, başarısızlık gibi duygular deneyimleyip hayatını yeni duruma uydurmakta sıkıntı yaşamaktadır. Olayın oluşu, olaya tanık olmak, kaybedilen kişiye verdiğimiz değer ve anlam, kişinin kendi kişilik özellikleri, yas sürecinde ulaşabildiğimiz sosyal destek gibi etmenler yasın şekli ve yasın nasıl atlatacağını belirlemektedir.

Kaynakça

Gizir,  C.  A.  (2006).  Kayıp Sonrasında Zorluklar Yaşayan Üniversite Öğrencilerine Yönelik Bir Yas Danışmanlığı Modeli.  Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2:195-213.

Valent, P. (1998). Introduction to survival strategies. From survival to fullfillment: A framework for the life-trauma dialectic, 115-123.

Yıldız, A. (2004). Çocuk, Ölüm ve Kayıp. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11: 125-144.

Worden JW. (2003). Yas danışmanlığı ve Yas Terapisi sağlık kardeş için el kitabi. Çev. Öncü B. Ankara: Ankara Üniversitesi Uç Fakültesi Yayınları.

*Bu yazı Psikoloji Ağı editörlerinden İlayda Çalışkan tarafından Psikoloji Ağı Yayın İlkelerine göre düzenlemiştir.