Duygular Müttefikimiz Olabilir: Duygu Odaklı Terapi (DOT)

Yaşam temposu ne kadar yoğun olursa olsun, hepimiz zaman zaman kendimizi sıkışmış hissederiz. Korku, kaygı, öfke, utanç, suçluluk, üzüntü gibi pek çok duyguyla baş etmeye çalışırız. Bu duygular çoğu zaman bizim düşmanımızmış gibi görünür. Geleneksel psikoterapilerde bu duygular genellikle ya “boşaltılır” ya da “yeniden düzenlenerek kontrol altına alınmaya” çalışılır.  Ancak üçüncü ve işlevsel bir yol daha olabilir.

Duygu Odaklı Terapi (DOT), bambaşka bir perspektif sunar. Bu yazıda, duygusal stresi yönetmek için DOT’un bize sunduğu yöntemleri keşfedeceğiz.

Duygu Odaklı Terapi (DOT), neohümanistik ve deneyimsel yaklaşımı referans alır. Süreç-deneysel terapi olarak da bilinmektedir (Greenberg ve Goldman, 2009). Depresyon, yeme bozuklukları, travma, kişilerarası problemler, evlilik sorunları ve anksiyete bozuklukları gibi pek çok alanda etkili olmaktadır (Greenberg, 2011).

Neden Duygular?

Duygu Odaklı Terapi’nin (DOT)  kurucuları Leslie Greenberg ve Sue Johnson’a göre duygular, masum birer “tepki” değil; içsel iletişim sistemimizin aktif bir bileşenleridir. Yani duygunun kendisi yol gösterme kapasitesine sahiptir. DOT, duyguları terapötik malzeme olarak kullanır, onları bastırmak yerine anlamaya odaklanır. Çünkü zihne indirgenen mantıksal analiz çoğu zaman yetersiz kalabilir (Çelik ve Aydoğdu, 2018).

Duygu Türleri: Birincil, İkincil, Araçsal

Duygu Odaklı Terapi (DOT), duygu farkındalığını sağlamak amacıyla hissettiğimiz duygunun yoğunluğunun, duygunun ortaya çıktığı zamanın ve duyguya neden olan ana koşulun incelenmesi gerektiğini savunur. Duygumuz, daha eskiye dayanan bastırılmış bir duygunun çıktısı ya da tekrarı olabilir. Duygumuzu tanımlamak ve türünü belirlemek önemli bir aşamadır (Greenberg, 2002).

Duygu Odaklı Terapi (DOT), duyguları türlerine göre sınıflandırır:

• Birincil duygular: Öfke, korku, üzüntü gibi “şimdi ve burada” olan ilk tepki duyguları.
• İkincil duygular: Utanç, suçluluk gibi birincil duygunun ardından gelen savunma- tepki duyguları. (Örneğin güçsüzlüğü maskeleyen öfke).
• Araçsal duygular: Bireylerin isteklerini başkalarına yaptırmak için kullandığı stratejik duygular (İlgi için ağlama, korkutma için öfke gibi).

Bu ayrım, “Şu an ne hissediyorum?”dan öte “neden böyle hissediyorum?” sorusuna geçişi sağlar. Duygu Odaklı Terapi, kişilerarası ve kişisel zorluklara, duygulara ve işlevlerine getirdiği bu bakış açısıyla farklı bir çözüm getirir (Çelik ve Aydoğdu, 2018).

Duygusal Strese Yaklaşmak: DOT Teknikleri

Duygu Odaklı Terapi (DOT)’nin yetkinliği, kullandığı empatili ve deneyimsel tekniklerde gizlidir:

1. Empatik Tonlama: Danışanın duygusunu dinleme biçimi, güven ve içsel keşif sağlar.
2. Duygu Odaklı Çalışma: Danışan duygusunu adlandırdığı anda “kendisine” döner; örneğin “İşte bu kadar kızgınım çünkü…”
3. Duygu Dönüşümü: Öfkeyle başlayan süreç, örneğin birincil üzüntüyü ifade etmeye doğru evrilebilir; terapist bu geçişi nazikçe yönlendirir.
4. Beden-Duygu Duyarlılığı: Danışan bedenindeki duygusal yayılımı da keşfeder: “Karnımda bir baskı hissediyorum.” gibi (Çelik ve Aydoğdu, 2018).

Stres Yönetiminde DOT’un Farkı Nedir?

• Mantığa hapsolmamak: DOT, “Ne düşünüyorsun?” yerine “Ne hissediyorsun?” sorusuna odaklanır.
• Duyguyu anlamak, dönüştürmek: Duygu bir hedef değil, bir araçtır. Duygunun işlevini anlamak çözüme ulaştırır.
• Empati ve birliktelik: Duygular paylaşıldıkça, tanımlandıkça, anlamı anlaşıldıkça yük hafifler; bu da strese karşı dayanıklılığı artırır (Çelik ve Aydoğdu, 2018).

Pratik 5 Adım: Duygusal Stresi Yönetmek İçin DOT Uygulaması

1. Dur ve nefes al: Kendinde gerginlik hissedersen, dur ve karbondioksit ile dolmuş akciğerlerin varmış gibi derin nefes al.
2. Adlandır: “Şu an stres, kaygı veya öfke hissediyorum.” Hissettiğin duyguları tek tek ele alarak tanımla.
3. Sonrasına odaklan: Bu duygunun nereden geldiğini sor – “Bu öfke nereden kaynaklanıyor?”. Öfkenin nedenine odaklan.
4. Duyguyu dönüştür: Öfkenin altındaki temel duygunu keşfet – mesela “İlgiyi kaybetme korkusu” olabilir. Duygunun işlevini fark et.
5. Empati geliştir: Kendine nazik sözler söyle: “Haklısın, zordu.” (Çelik ve Aydoğdu, 2018).

Sonuç: Duyguların Gücüyle Stresimizi Yönetebiliriz

Duygu Odaklı Terapi’nin (DOT)  , duygulara dostça yaklaşır: Onları kontrol etmek yerine anlamlandırır. Bu yaklaşım, zihinsel ve davranışsal stratejilerden öte, duygularımızla barışık olmamızı sağlar. Duygusal stres yönetiminde “hissetmek”, “dönüştürmek” ve “empatiyle bağlanmak” DOT’un öne çıkardığı önemli başlıklardır. Bu yaklaşım, bilişsel odaklı yöntemlerin yanı sıra, duygusal zekanın güçlü bir destekçisidir (Çelik ve Aydoğdu, 2018).

Ek Okumalar

Duygularımız Nereden Geliyor?

Hassaslıktan Kronikleşen Alınganlığa

Ağlamanın Doğası

Kaynakça

Çelik, H., & Aydoğdu, B. N. (2018). Duygu Odaklı Terapi: Psikoterapide Yeni Bir Yaklaşım. E-Kafkas Journal of Educational Research, 5(2), 50-68. https://doi.org/10.30900/kafkasegt.439247

Greenberg, L. S., & Goldman, R. (2009). Duygu odaklı terapide vaka formülayonu (G. M. Bağcı, Çev.). İçinde T., D. Eels (Ed.). Psikoterapi vaka formülasyonu el kitabı s: 507-550. İstanbul: Litera Yayıncılık.

Greenberg, L. S. (2011). Emotion-focused therapy. Washington, DC: American Psychological Association.

Greenberg, L. S. (2002). Emotion-focused therapy: Coaching clients to work through their feelings. Washington, DC: American Psychological Association.

_{*Bu yazı Psikoloji Ağı editörleri tarafından Psikoloji Ağı Yayın İlkelerine göre düzenlenmiştir.}