Demans Kapıyı Çalmadan Önce

Tedavisi bulunmayan demans hastalığı yaşlılık döneminde bilişsel işlevlerde bozulmayla sonuçlanmaktadır. Peki bu hastalığa yakalanmamak için bilimin ışığında neler yapabiliriz?

Günlük yaşamda raporları zamanında teslim etmekten tutun çöpü dışarı çıkarmaya kadar en kolayından en zoruna birçok farklı görevi tamamlıyoruz. Bu görevler arasında bazıları vardır ki hayatımızın rutini haline gelmişlerdir. Belki her sabah yarım saatlik bir yürüyüşe çıkmak, gece yatmadan önce dişleri fırçalamak ya da yolculuklarda hep aynı şarkıyı dinlemek gibi rutinler buna örnek olabilir fakat yapması en kolay ve alışılagelmiş şeyler olarak gözüken rutinler bile sağlıklı bir zihin ve sağlıklı bir vücut gerektiriyor.

Yaşlılık insanlara daha fazla içgörü ve çok yönlülük kazandırıyor ama bu aynı zamanda günlük yaşantıda birtakım zorlukları da beraberinde getiriyor. Araştırmalar yaşlılığın, sözel yetenekler dışındaki bilişsel yetenekleri giderek düşüşe geçirdiğini gösteriyor. Bu düşüş, demans (Bunama) söz konusu olunca sağlıklı bir bireye göre çok daha hızlı gerçekleşerek kişiyi aciz duruma getiriyor.

Demans hastaları birtakım zihinsel işlevlerde giderek artan bir bozulma yaşıyorlar. Hafıza, dil becerileri, dikkat ve problem çözme bozulmaya uğrayan zihinsel işlevlerden sayılabilir. Demansın zaman zaman kişilik değişimlerine de yol açtığı gözlenebiliyor. Başlangıç yaşı 65 yaş olarak belirlenmiş olan bu hastalığın etiyolojisinde (Neden bilimi) birtakım biyolojik sebepler bulunmaktadır. Bu yazıda biyolojik faktörler bir yana, demans riskini azaltmak için araştırmacılar tarafından tavsiye edilen koruyucu faktörlere değineceğiz.

Demansın en yaygın tipi olan Alzheimer hastalığının, gelecek 10 yıl içinde özellikle yaşlı nüfusun giderek arttığı modern toplumlarda yükseleceği düşünülmektedir. Bu artışa engel olabilmek ve hastalık başlamadan önlem alabilmek adına birçok araştırma yürütülmüştür. Bu araştırmalar sonucu önerilmiş, yaşam tarzına bağlı koruyucu faktörler üç başlık altında açıklanabilir: beslenme, fiziksel aktivite, bilişsel ve sosyal etkileşimler.

Beslenme

Araştırmacılar, insanları kalp hastalıklarına karşı koruyan her şeyin beyinleri için de yararlı olduğunu söylüyor. Bu sebeple, sağlıklı bir beslenme planı zihin sağlığını korumak açısından büyük önem taşıyor. B12 vitamini, Omega 3 yağları ve zeytinyağı içeren besinlerin bilişsel işlevleri korumadaki görevi tespit edilmiş. İnsan sağlığı için önerilen en sağlıklı beslenme çeşidi “Akdeniz Diyeti” olarak tanınıyor. Akdeniz ülkelerinin mutfaklarındaki et, zeytinyağı ve sebzeler açısından zengin tarifler; kalp, damar ve beyin sağlığını korumak için şiddetle öneriliyor. Lourida ve ark. (2013) yaptıkları literatür taraması sonucunda yapılan araştırmaların %75’inin sağlıklı beslenmenin Alzheimer riskini azalttığını gösteren araştırmalar olduğunu tespit etmiş.

Fiziksel Aktivite

Yaşlı insanların gerek yaşam tempolarının yavaşlaması gerek sağlık engelleri dolayısıyla daha hareketsiz bir yaşama geçtiklerini gözlemlemek mümkün. Fakat demanssız bir yaşam için fiziksel hareketlilik büyük önem taşıyor. Aerobik gibi sportif etknliklere katılmanın beynin birden fazla bölgesini uyardığı ve nöroplastisite ile güçlü pozitif bir ilişkiye sahip olduğu bulunmuş. Nöroplastisite ile gelen zihinsel esneklik, bilişsel yaşlanmanın getirdiği olumsuz etkilere karşı bir koruyucu görev üstleniyor.

Bilişsel ve Sosyal Etkileşimler

Kitap okumak, satranç oynamak gibi anlama, yorumlama ve problem çözmeye dayalı düşünsel etkinlikler beynin işlevlerinin sağlamlığını destekliyor. Beyni aktif eden bu tip etkinliklerle meşgul olmak ilerleyen dönemlerde zihinsel işlevselliğin zamanla düşüşe geçme ve hafızada bozulmalar olma ihtimalini azaltıyor.

Sosyal ilişkilerinin sürdürülmesi ve sıklıkla arkadaşlarla ya da aile üyeleriyle paylaşım içinde olmak da demans için önemli bir diğer koruyucu faktör. Daha çok sosyal etkileşimde bulunan insanların bilişsel performanslarının daha yüksek olduğu araştırmalar tarafından destekleniyor. Poev, Burr ve Roberts (2016), katılımcılar arasından bekar olanların ya da yalnız yaşayan katılımcıların evli katılımcılara kıyasla demansa yakalanma risklerinin daha fazla olduğunu ortaya koymuş.

Artan nüfus ve yaşam sürelerine bağlı olarak demansın nüfus içinde görülme oranı da artış gösteriyor. Demans tedavisi için etkili bir ilaç tedavisi bulunmadığı da göz önünde bulundurulduğunda önleyici faktörlerin önem kazandığını görüyoruz. Beslenmede “Akdeniz Diyeti” prensiplerini benimsemek, fiziksel aktiviteleri alışkanlık haline getirmek, öğrenmeyi hayatın her döneminde sürdürmek ve çevremizde sevdiğimiz insanları bulundurmak ve onlarla vakit geçirmek demans riskimizi azaltmak için bilimin bize sunduğu öneriler. Tüm bu boyutları hayatımıza uyarlayabildiğimiz takdirde şimdiki ve gelecekteki kendimiz için iyi bir yatırım yaptığımıza emin olabiliriz.


Kaynakça

  • Australia, D. (2019, 03 16). Demans nedir. dementia: https://www.dementia.org.au/files/helpsheets/Helpsheet-AboutDementia01-WhatIsDementia_turkish.pdf adresinden alındı
  • Bamidis, P. D., Vivas, A. B., Styliadis, C., Frantzidis, C., Klados, M., Schlee, W., Papageorgiou, S. G. (2014). A review of physical and cognitive interventions in aging. Neuroscience and Biobehavioral Reviews,44, 206-220.
  • Coley, N., Andrieu, S., Gardette, V., Gillette-Guyonnet, S., Sanz, C., Vellas, B., Grand, A., 2008. Dementia prevention: methodological explanations for inconsistent results. Epidemiologic Reviews 30, 35–66.
  • Drag, L.L., Bieliauskas, L.A., 2010. Contemporary review 2009: cognitive aging. J. Geriatr. Psychiatr. Neurol. 23, 75–93.
  • Hogervorst, E. (2012). Exercise to Prevent Cognitive Decline and Alzheimer’s disease: For Whom, When, What, and (most importantly) How Much? Journal of Alzheimers Disease & Parkinsonism,02(03).
  • Hogervorst, E. (2017). Healthy lifestyles to prevent dementia and reduce dementia symptoms. Working with Older People,21(1), 31-39.
  • Kivipelto M, Ngandu T, Fratiglioni L, Viitanen M, Kåreholt I, Winblad B, Helkala EL, Tuomilehto J, Soininen H, Nissinen A. (2005) besity and vascular risk factors at midlife and the risk of dementia and Alzheimer disease. Arch Neurol. 2005 Oct;62(10):1556-60.
  • Lourida I, Soni M, Thompson-Coon J, Purandare N, Lang IA, Ukoumunne OC, Llewellyn DJ. (2013) Mediterranean diet, cognitive function, and dementia: a systematic review. Epidemiology. Jul;24(4):479-89.
  • Mangialasche, F., Kivipelto, M., Solomon, A., Fratiglioni, L., 2012. Dementia prevention: current epidemiological evidence and future perspective. Alzheimer’s Research & Therapy 4, 6.
  • Poey, J. L., Burr, J. A., & Roberts, J. S. (2017). Social Connectedness, Perceived Isolation, and Dementia: Does the Social Environment Moderate the Relationship Between Genetic. 2017.
  • Wilson, R.S., Bennett, D.A., Bienias, J.L., Aggarwal, N.T., Mendes De Leon, C.F., Morris, M.C., Schneider, J.A., Evans, D.A., 2002a. Cognitive activity and incident AD in a population-based sample of older persons. Neurology 59, 1910–1914.
  • Wilson, R.S., Mendes De Leon, C.F., Barnes, L.L., Schneider, J.A., Bienias, J.L., Evans, D.A., Bennett, D.A., 2002b. Participation in cognitively stimulating activities and risk of incident Alzheimer disease. The Journal of the American Medical Association 287, 742–748.

*Bu yazı Psikoloji Ağı editörleri tarafından Psikoloji Ağı Yayın İlkelerine göre düzenlemiştir.

Bir yorum yap

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir