Zeigarnik Etkisi Nedir?
1920’li yıllarda ilk kez Rus psikolog Bluma Zeigarnik tarafından keşfedilen ve yarım kalmış, tamamlanmamış şeylerin aniden ve daha kolay bir şekilde hatırlanabildiğini savunan etkiye ‘Zeigarnik Etkisi’ denir. Bu etki biz farkında olmasak da günlük hayatımızda oldukça sık karşımıza çıkmaktadır. Devamını hatırlayamadığımız şarkıların gün boyu zihnimizi meşgul etmesini, tamamlamadan bıraktığımız bir işin sık sık ve aniden aklımıza gelmesi durumunu ya da vedalaşmadan bitirilen ilişkilerin, yarım kalan aşkların daha zor unutulmasını günlük hayatımızda yaşadığımız Zeigarnik etkilerine örnek olarak gösterebiliriz (Zeigarnik, 1927).
Zeigarnik Etkisinin Keşfi
Zeigarnik’in bu durumu keşfetmesi ise tamamen tesadüfi bir şekilde gerçekleşmiştir. İçerisinde Zeigarnik’in de yer aldığı bir arkadaş grubunun restorana gitmesi ve restoranda çalışan garsonun hiçbir siparişi not almadan hatasız bir şekilde getirmesi gruptan bir psikoloğun dikkatini çekmiştir ve psikolog, bunun nasıl olduğunu öğrenmek istemiştir. Garsonun, bu kadar siparişi aklında nasıl tuttuğu sorusuna cevabı ise “Siparişleri aklıma yazıyorum, siparişleri müşterilere dağıttıktan sonra ise hepsini aklımdan siliyorum.” olmuştur. Garson böylece bilimsel bir kavramın doğuşunda rol oynamıştır (Zeigarnik, 1927).
Restoranda yaşananlar üzerine Zeigarnik bu konuda çalışmalar yapmaya karar verir. Çalışmaları sonucunda bitirilmemiş işlerin zihni meşgul etmeye devam ettiğini keşfeder. Bununla birlikte yeni bir işe daha rahat geçilebilmesi için önce yarım bırakılan işin bitirilmesi gerektiği fikrini ortaya atar. Bunun nedeni ise zihnin bilinçdışı kısmının, bilinç kısmına yarım kalan işin bitirilmesi konusunda baskı yapmasıdır (Koçak ve Bakırcı, 2021).
Zeigarnik Etkisi ve Aşk
Zeigarnik etkisi günlük olaylar dışında romantik ilişkilerimizi de etkileyebilir. Partnerimiz hakkındaki düşüncelerimizde, ilişkide odaklandığımız noktalarda, geçmiş ilişkilerimizin bize anımsattıklarında Zeigarnik etkisinin büyük payı vardır. İlişki içerisinde yarım kalmış ve çözüme kavuşturulmadan halı altına süpürülmüş sorunların da sık sık anımsanmasının temel nedeni Zeigarnik Etkisidir. Sorunların sürekli hatırlanması sonucunda ise ilişki içinde bulunduğunuz kişinin daha çok olumsuz yanlarına ve ilişkideki problemlere odaklanma evresi başlar. Zeigarnik etkisinden uzaklaşmak ve daha sağlıklı bir romantik ilişki yaşamak için sorunların onarılması ve yarım bırakılmaması gerekmektedir. Sorunlar çözümlendikçe partnerler arasındaki bağ da kuvvetlenir (Gottman, 2012).
Yarım Kalan Aşklar
Zeigarnik etkisi yarım kalan aşklarda da kendini göstermektedir. Yarım kalan sorunlar, olaylar nasıl daha zor unutuluyor ise yarım kalan aşkları da unutmak daha zor olmaktadır. Örneğin; yaşadığınız romantik ilişki partneriniz tarafından nedensizce sonlandırıldığında zihniniz sürekli olarak size bunu hatırlatacaktır. Bundan dolayı da anılarınız daha uzun süre taze kalacaktır. Normalde bu gibi durumlarda zaman kavramı devreye girer ve sizi yavaş yavaş duyarsızlaştırır ancak Zeigarnik Etkisi zaman algısını da etkilemekte ve duyarsızlaşma süresini uzatmaktadır. Bu durum genellikle terk edilen tarafta görülmektedir çünkü terk eden taraf için ilişki tamamlanmış olarak algılansa da terk edilen kişi için yarım kalmış olacaktır (Gottman, 2012).
Kaynakça
Koçak, A. E., ve Bakırcı, Ç. M. (2021, Ocak 30). Zeigarnik etkisi: Tamamlamadığınız işleri ve bitirmediğiniz görevleri neden daha sık hatırlıyorsunuz?. Evrim Ağacı. Erişim Tarihi: 26 Aralık 2022. https://evrimagaci.org/s/9439
Zeigarnik, B (1927). On finished and unfinished tasks. Psychologische Forschung, 9(185), pp. 1 85.
Gottman, J. (2012). What makes love last? How to build trust and avoid betrayal. New York, New York: Simon & Schuster.
*Bu yazı Psikoloji Ağı editörlerinden İlayda Çalışkan tarafından Psikoloji Ağı Yayın İlkelerine göre düzenlemiştir.
