Neredeyse yüz seneyi aşkın süredir hayatımızda olan çizgi romanlar 1980’lerin ortasında artık televizyon sektörünün bir parçası haline dönüşmeye başlamıştır. Günümüzde de süper kahramanlar hem televizyonda hem de sinemada geniş bir izleyici kitlesine ulaşmaktadır. Amerikan kültüründe temelleri atılan çizgi romanlar, küresel etkileşimle birlikte evrensel bir etki alanı yaratmaya başlamıştır.
2. Dünya savaşı sonrası gelişen teknoloji ABD’nin küresel alanda gücünü koruması için etkili bir araç olarak kullanılmaktaydı. Yine bu dönemde ABD’nin sinema endüstrisi dünyayı etkisi altına almaya başlamıştı. Günümüzde de varlığını sürdüren Hollywood film sektörü, Walt Disney ve Disney’in alt kolu olan Marvel da bu şekilde doğmuştu (Pearson, 2003). Özellikle savaş döneminde önemli fikirleri yaymak ve desteklemek amacıyla kullanılan propaganda 1. Dünya Savaşıyla birlikte afiş, sinema, gazeteler aracılığıyla uygulanmaya başlamıştı.
Propaganda, insanlık tarihi kadar eski bir olgu olmasına karşın gelişen teknoloji ve kitle iletişim araçlarının yaygınlaşmasıyla başka bir boyuta ulaşmıştır (Çetin, 2014; Jowett ve O’Donnell, 2012).
Marvel Karakterlerinin Başlangıcı
1930’lu yıllarda Amerika göçmenlik sorunuyla uğraşmaktaydı. Bu dönem suç hikayeleri yayınlamakta olan “Detective Comics” ve “Action Comics” yani DC yayıncılık ‘’ Süperman’’ karakterini yarattılar. Bu yeni karakter dönemin sosyo-politik atmosferiyle uygun düşmekteydi. Bu nedenle süperman karakteri ülke çapında büyük bir ilgi ve üne kavuşmuştu. Zaten giderek artan göçmen nüfusuyla iletişim kurulmasında kullanılan süperman karakteri de evinden uzakta olan başka bir göçmeni temsil etmektedir.
Daha sonrasında gelen Wonder Woman, Captain America gibi karakterlerle eser yaratıcıları kurgusal karakterler aracılığıyla öz fikirlerini okuyucuya ulaştırmaya çalışmışlardır. Marvel Comics, çizgi roman sektöründe öncü bir yayıncı olarak gelişen toplumsal ve siyasal konuları ele alma fırsatı bulmuştur. Bu nedenle, Marvel karakterleri zaman zaman propaganda aracı olarak kullanılmıştır (Çakır, 2018).
Örneğin, 1940’larda Captain America çizgi romanı, İkinci Dünya Savaşı sırasında Amerika’nın savaşa katılması için kullanılan bir propaganda aracı olarak kullanılmıştır. Savaş ideolojisinin hakim olduğu bu dönemde ortaya çıkan Captain America kırmızı, beyaz ve mavi renkte kıyafetler giyen, Amerika Birleşik Devletleri’nin sembolik bir figürüdür. Aynı zamanda “Amerikan Rüyası“nın bir anlatıcısı olarak görülmüştür. Captain America aynı zamanda Nazi Almanyası’na karşı mücadele eden süper kahramanlardan biri olarak da tasvir edilmiştir (Costello, 2014).
Marvel Karakterlerinin Tasviri
Marvel karakterleri, propaganda aracı olarak kullanılmadan önce de toplumsal konuları ele almıştır. Örneğin X-Men karakterleri, insanların farklılıklarının hoşgörüyle kabul edilmesi gerektiği konusuna odaklanmaktadır. Spider-Man karakteri de toplumsal konuları ele alan karakterler arasındadır. Spider-Man, özellikle ayrımcılıkla mücadele eden bir seri olarak tasvir edildi. Bu karakterler, okuyucuların düşünmeleri ve toplumsal konulara karşı farkındalığın artırılmasına yardımcı olmaktaydı (Warner, 2016b).
Çok kültürlü olan Amerikan toplumu benzer şekilde ideolojik yapısına uygun süper kahramanlar üretmekteydi. Irkçılık ve ayrımcılığı engellemeye yönelik mesajlar barından karakter özellikleri tıpkı Amerika toplumu gibi multi-kültürel olarak belirlenmektedir. Koyu Hristiyan karakterlerin yanı sıra Iron Man gibi beyaz yaka ateist, Thor gibi Nord mitolojisine ait karakterler de birlik ve beraberlik içinde yansıtılmaktadır (Çakır, 2018).
Marvel’in cinsiyet özellikleri konusunda da önemli rol modelleri oluşturmuştur. Çizgi roman dünyası, cinsiyet stereotiplerini yıkmaya ve toplumsal normları sorgulamaya çalışan Marvel karakterleri, kadın süper kahramanların güçlenmesine ve yaygınlaşmasına katkıda bulunmaktadır.
Örneğin, X-Men dizisindeki Storm karakteri, uluslararası bir afet yardım organizasyonunda liderlik yaparak, güçlü ve bağımsız bir kadın rol modeli yaratmıştır. Aynı dizideki Rogue, Jean Gray ve Kitty Pryde gibi diğer kadın karakterler de, süper güçleriyle erkek egemen süper kahraman dünyasında yer almış ve cinsiyet ayrımcılığına karşı mücadele etmiştir.
Ayrıca Marvel dünyasının en popüler karakterlerinden Black Widow da, güçlü ve bağımsız bir kadın olarak tasvir edilmiştir. İkinci Dünya Savaşı döneminde geçen ve hem insanlara hem de süper kahramanlara karşı mücadele eden ve dünyanın en iyi casusları arasında yer alan Natasha Romanova, kadınların süper güçleri olan süper kahramanlar olabileceğini benimsetmiştir.
Sonuç
Marvel karakterleri, hepimizi etkileyen toplumsal, siyasal ve kültürel konuları ele alarak, dünya genelinde büyük bir hayran kitlesi kazanmıştır. Marvel karakterleri, genellikle farkındalık yaratmak için amaçlarının ötesinde bir propaganda aracı olarak da kullanılmaktadır.
Kaynakça
Costello, M. J. (2014). Secret Identity Crisis: Comic Books and the Unmasking of Cold War America. https://ebookcentral.proquest.com/lib/ege/reader.action?docID=601698&query=SecretIden tity+Crisis%3A+Comic+Books+and+the+Unmasking+of+Cold+War+America adresinden elde edildi.
Çakır, E. Y. 2000-2017 arası vizyona giren Marvel çizgi roman uyarlaması filmlerde bireysel psikoloji (Master’s thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
Çetin, B. N. (2014). Propaganda Olgusu Ve Propagandanın Amerikanlaşması. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(2), 239-265.
Jowett, G.S. ve V. O’Donnel (2012) Propaganda and Persuasion, Sage Publications, Fifth Edition, USA.
Pearson, R. (2003). “Sinemanın İlk Dönemi”, Dünya Sinema Tarihi. Der. Geoffrey NowellSmith. Çev. Ahmet Fethi. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Warner, J. (2016). Politics, Ideology and… Comic Books. http://jeremyvarner.com/blog/2016/08/politics-ideology-and-comic- books/
.
*Bu yazı Psikoloji Ağı editörlerinden Sena Şümür tarafından Psikoloji Ağı Yayın İlkelerine göre düzenlemiştir.
