Sabah işinize, okulunuza gitmek üzere aracınıza veya bir toplu taşıma aracına bindiniz. Yolda sorunsuz bir şekilde ilerlerken trafik tıkandı. Ne olduğunu anlamak için dikkatle baktığınızda kaza yapmış araçları fark ettiniz. Araçlara bakınca fazla bir hasar olmadığını görüp, “ucuz atlatılmış” diyerek sevindiniz. Ancak o da ne? Yedi veya sekiz kişi, tekme, yumruk ve hatta sopalarla birbirine saldırıyor. Birbirlerini yaralamışlar ve hatta belki birbirlerini öldürmek üzereler. “Kendi türüne zarar veren, avlanma harici öldüren tek türüz, bu insanoğlu gerçekten çok kötü!” gibi düşünceler geçiyor aklınızdan.
Peki gerçekten öyle mi? Savaş, kavga, kötülük, katliam gibi kavramlar salt insanlık için mi geçerli? Sahiden de kendi türüne zarar veren veya avlanma harici öldüren, saldırganlık davranışı gösteren tek tür müyüz? Yoksa bunlar rasyonellikten yoksun, romantik sözler mi?
Her ne kadar çaldığı muzun yerini söylemesi için diğerine elektrik veren bir maymun veya cinsinin bütün dünyaya hakim olması için diğer cinslerin arasında kendini patlatan bir husky görmesek de, doğada da bir çok acımasızlık, kötülük, şiddet mevcut.
Şimdi bunlara birkaç örnek verelim:
4 Yıl Savaşları
1974 ve 1978 yılları arasında, Tanzaya’da bulunan Gombe Ulusal Parkı’nda iki şempanze komitesi arasında çıkan çetin bir savaştır. Çatışan gruplar Kasakela ve Kahama komiteleridir. Bu iki grup savaşlardan önce barış içinde yaşarken bir bilim insanı incelemeleri sırasında bazı sürtüşmeler ve gruplaşmalar gözlemlemeye başlamış ve gerilim tırmanışa geçmiştir.
Bilim insanının notlarına göre, Kasakela grubu parkın kuzeyini kontrol ederken, Kahama güneyini kontrol altında tutmaktadır. Kahama 6 yetişkin, 3 dişi ve onların yavrularından oluşmakta, Kasakela da 12 dişi ve onların yavruları ile 8 erkekten oluşmaktadır. Ayrıca bu notlardan yapılan analizler, ayrışmanın 1971’e dayandığını ortaya koymaktadır.
Takvimler Ocak 1974’ü gösterdiğinde Kahama isimli gruptan Godi isimli erkek şempanze, 6 Kaskele erkeği tarafından hunharca katledilmiş ve savaşın fitili ateşlenmiştir. Bu olaydan sonra iki grup 4 yıl boyunca barış yüzü görmemiştir. Savaşın bilançosu ise;
- 6 Kahama erkeği öldürülmüştür.
- 1 Kahama dişisi öldürülmüş, 2’si kaybolmuş, 3 dişi ise -burası daha da enteresan- Kasakela erkekleri tarafından dövülmüş ve kaçırılmıştır.
- Kahama grubu ortadan kalkmıştır.
Not: Olayı gözlemleyen bilim insanı Jane Goodall kitabında, şahit olduklarından dolayı stres tepkileri gösterdiğinden bahsetmiştir. Bu da iki grubun birbirine yaptıklarının boyutlarını ortaya koymaktadır.
Maymunların kavgasına bir örnek daha:
https://www.youtube.com/watch?v=S0Mi6bcjz-M
Son olarak bu kötü veya insanlık dışı(!) davranışlar, maymunlarla da kalmaz. Birçoğunuzun bildiği gibi penguenler tek eşli yaşamaktadır. Ancak bu sevimli dostlarımızda dahi, aldatma ve bunun sonucunda erkekler arasında kavga gözlenmiştir.
Bu ve benzeri örnekleri fazlasıyla bulabiliriz. Ancak en başta söylediğim gibi şiddet, savaş, zarar verme, yalan gibi kötülük içeren davranışlar insanlara özgü değildir. Evrimsel olarak birçok canlı hayatta kalma güdüleri yüzünden de olsa bu davranışları sergilemektedir.
Elbette düşünce, planlama gibi özelliklerde daha gelişmiş bir tür olduğumuzdan dolayı savaşlarımız ve kötülüklerimiz daha yıkıcı ve daha uç olmaktadır. Çita çok daha iyi ve hızlı koşuyor diye, koşabilen tek canlı çıta demek ne kadar rasyonel ve bilimsel ise insana yapıştırılmış bu damgalar da aynı ölçüdedir.
Ancak doğa bize bir dürtü baskılama mekanizması kazandırmıştır. Bu mekanizma sayesinde kendimizi kontrol edebiliyor, bu tarz davranışları baskılayabiliyoruz. Tabii kanunların ve dinlerin de bunlar üzerinde kontrolü bulunabilmektedir.
Evet belki kötülük yapan tek canlı olmasak bile kötülüğü engelleyebilecek tek canlıyızdır kim bilir? Ve belki de kendimizi kontrol edebildiğimiz kadar insanızdır. Bütün fark belki sadece budur.
Not: Çeşitli psikopatolojiler, sosyal öğrenmeler gibi etkenler bu tür davranışlara sebep olmaktadır. Bu sadece biraz evrimsel psikoloji ve biraz etoloji içeren bir yorumlamadan ibarettir.
Kaynakça:
A’dan Z’ye Psikoloji- Dr. Lisa J. Cohen
Evrim Ağacı
Hayvanlardan Tanrılara Sapiens – Yuval Noah Harrari