”Gözlerle görürüz fakat aynı zamanda beyinle de görürüz.” diyor ünlü İngiliz nörolog Oliver Sacks. Kendisi doktor bir ailenin çocuğu olarak Londra’da dünyaya gelmiş. Yaşamının sonuna kadar da New York’ta yaşamış ve nöroloji profesörü olarak doktorluk mesleğini sürdürmüştür.
Benim Sacks’la tanışmam ise Karısını Şapka Sanan Adam kitabıyla oldu. Kitabın içeriğine geçmeden önce şunu söyleyebilirim ki siz de nörolojiye ve beynin karmaşık yapısına karşı ilgiliyseniz kesinlikle çok seveceğiniz bir eser olacaktır.
Kitaptaki toplam 24 hikaye Kayıplar , Aşırılıklar ,Seyahatler ve Basitin Dünyası bölümleri altında toplanıyor. Kısaca bu bölüm başlıklarından bahsedersek :
KAYIPLAR
Bu bölümde Sacks’ın çok kullandığı “özür” kelimesi ön planda. Nörolojide bu kavramın işlev bozukluklarını veya yetersizlikleri ifade ettiğini belirtiyor. Örneğin hafıza kaybı, hareket kabiliyeti ve kaybı ve daha birçoğu bu bölümün altında toplanıyor.
AŞIRILIKLAR
Bu bölümde de “Kayıplar” bölümünün bir bakıma tersi olarak aşırılıklar işlenmiştir. Örneğin amnezi değil hiperamnezi , agnozi değil hiperagnozi gibi. Daha açıklayıcı olması açısından Sacks’ın sözlerini ekleyebilirim: “Aşırılık bozukluklarında , kişinin benliği ile hastalık arasında, benliğin giderek daha fazla kendine yabancılaştığı ve en sonunda tamamıyla bağımsız varlığını kaybedip, hastalığın bir ürünü olmanın dışında hiçbir şey olmadığı hale gelene kadar kendini hastalıkla özdeşleştirmesi şeklinde gelişen gizli bir ortaklık olabilir.”
SEYAHATLER
Bu bölümde öne çıkan kavramlar anılar, algı, imgelem olmakla beraber bu bölüm beynimizin bizi “bilinmeyene” götürmesini anlatıyor.
BASİTİN DÜNYASI
Sacks bu bölümde zihinsel özürlü hastalarla çalışırken aslında kimisinin zihninin korunduğunu ve bazı işlevlerin güçlenmiş olduğunu ele alıyor. Bölümdeki son hikaye olan Otistik Ressam başlığından da ne demek istediğimi anlayabilirsiniz.
Kitaba geri dönecek olursak içerikte alıntılar çokça yer alıyor. Kitapta yer alan her vaka isimler değiştirilmiş olarak veriliyor ve Sacks sonuçlardan çok bizlere hastalık süreçlerini aktarıyor.
Kitabın adını aldığı ve Kayıplar bölümündeki ilk hikaye olan Karısını Şapka Sanan Adam ‘dan bahsetmek istiyorum. Sacks’ın hikayedeki hastası müzisyen ve aynı zamanda müzik öğretmenliği yapmış olan Dr. P. . Dr.P.’nin beyninin görme ile ilgili alanında bir problem olması ve bir nöroloğa yönlendirilmesiyle vaka süreci başlıyor. Dr. P. nin yüzleri ve nesneleri tanımayla ilgili büyük problemleri olmasına rağmen sivri ve belirgin şekillerden (örneğin büyük bir burun) biraz da olsa gördüğü şeye ilişkin çıkarım yapabiliyordu. En etkileyici olansa Dr.P.’nin bu rahatsızlığı adeta müzikle bir harmoniye dönüştürmesi. Bu konuda Sacks’ın bir notunu paylaşmak istiyorum : “Sonradan, karısından öğrendiğime göre, Dr.P., otururlarken tanımadığı öğrencilerini , azıcık hareket ettiklerinde tanıyabiliyordu. ‘Bu Karl ! Onun hareketlerini , bedeninin müziğini biliyorum’ diyordu heyecanla.” Sacks ‘ın “Beden imgesi yoktu . Bunun yerine beden müziği vardı.” sözleri de vakayla alakalı özet niteliğinde. Daha farklı bir açıdan bakacak olursak Sacks’ın ”Görüntüleri primer görsel korteks ile oluşturamazsınız.Görüntüler oluşunca,görsel korteksin daha üst bir kısmı temporal loba bağlanır. Temporal lobun bir bölgesi fusiform gyrus adını taşıyor.Ve eğer fusiform gyrus hasar görürse,insanların yüzleri tanıma yeteneğini kaybettiği biliniyor.” şeklindeki açıklaması “yüz tanıyamama” hususunda bizlere bilimsel olarak ışık tutuyor.
Eğer özetlerden ziyade Sacks’la tanışmak, Dr.P. ve O’nun gibi ayrıca çok daha farklı vakaları da görmek isterseniz okumanızı tavsiye ediyorum.
Kaynakça
TED (2009, 18 Eylül). What hallucination reveals about our minds | Oliver Sacks [Video]. Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=SgOTaXhbqPQ
Gurbanov, Ü. (2020, 27 Şubat). Oliver Sacks: Yüz Körlüğü Üzerine (2010) | Türkçe Altyazılı. Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=B42sZh_7viw&t=43s
Erişim adresi: https://tr.wikipedia.org/wiki/Oliver_Sacks
Sacks,O. (2019). Karısını Şapka Sanan Adam. (25. Basım)(Ç.Çalkılıç,Çev.).İstanbul:Yapı Kredi Yayınları.(Orijinal Çalışma Basım Tarihi 1996)
*Bu yazı Psikoloji Ağı editörleri tarafından Psikoloji Ağı Yayın İlkelerine göre düzenlemiştir.