Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), tanısı 18. yüzyıla kadar uzanan nörogelişimsel bir bozukluktur ve dikkat eksikliğinin önde olduğu tip, hiperaktivitenin önde olduğu tip ve kombine tip olarak 3 tipe ayrılır. Dikkat eksikliğinin önde olduğu tipte daha çok mental yorgunluk ve akademik performans düşüklüğü görülürken, hiperaktivitenin önde olduğu tip davranışsal dışavurumlar barındırır. Kombine tip ise bu iki ögenin birlikte yürümesi olarak özetlenebilir (Curatolo vd., 2010).
Çoğunlukla çocukluk çağında görülüp tespit edilebilen bu rahatsızlık, yaşam boyu devam edebilir ve teşhisi çocuklara kıyasla daha zor yapılabilmekle birlikte erişkinlerde de görülebilir. Teknolojik ilerlemeler sayesinde artık Erişkin Tip DEHB de daha kolay tespit edilebilmektedir. Kullanılan ilaç ve terapi yöntemleri kişiye şimdilik tamamen iyileşme vadetmese de bu bozukluk ile başa çıkmak konusunda strateji yaratmada danışana destek olmakta ve başa çıkmasını kolaylaştırmaktadır (Tuğlu ve Şahin, 2010).
Bilişsel Davranışçı Terapi
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) ekolü, birçok terapi ekolünü içinde barındıran yapılandırılmış bir terapi yöntemidir. Tarihsel geçmişinin yanı sıra, günümüzde BDT, zenginleşmiş ve detaylandırılmış yapısıyla birçok psikolojik bozukluğun tedavisinde büyük ölçüde fayda sağlamaktadır. Öğrenme psikolojisinin temelleriyle hareket eden bu terapi ekolü kapsayıcılığıyla şüphesiz ki günümüzün en sık kullanılan yöntemlerinden biridir. BDT, panik bozukluk, anksiyete, depresyon, OKB gibi geniş bir çerçeveye hitap eden BDT, DEHB sahibi bireylerin de faydalandığı bir ekoldür (Vatan, 2016).
Şema Terapi
Şema Terapi ise, temelini BDT’den alan ve içinde psikanalitik ve deneysel psikolojiye bağlı ögeler de barındıran, terapistin aktif bir şekilde rol aldığı bir terapi yöntemidir. Erken dönem çocukluk yaşantılarının günümüzdeki davranışlara olan etkisini inceler ve oluşan modlarla çalışıp sağlıklı bir yetişkin modeli yaratmaya odaklanır. Yapısı sebebiyle diğer ekollerin etkisinin zayıf kalabildiği noktalarda Şema Terapi’den verimli sonuçlar alındığı araştırmalarca kanıtlanmıştır (“Şema Terapi Nedir?”, t.y.).
Sonuç
DEHB sahibi bireyler organize olmakta, verilen görevleri sürdürmekte, tutarlılığı korumakta oldukça sıkıntı yaşamaktadırlar. Gündelik yaşam ödevleri bile bazen yürütülmesi zor bir hale gelip, kişilerde mental yorgunluk yaratabilmektedir. BDT’nin yoğunlukla ödevler ve yönergeler üzerinden yapılandırıldığını biliyoruz. Bu noktada aklımıza şu soru takılıyor: BDT, DEHB için uygun bir terapi ekolü müdür? Bu soruyu olumlu cevaplayacak birçok araştırma bulunmaktadır (McDermott, t.y.; Sprich vd., 2015). Ayrıca BDT ekolünün çocuk ve ergenlerde farklı sekonder hastalıklara göre verimliliğinin değişebileceği araştırmalarla desteklenmiştir.
Örneğin; anksiyete ve depresyon ile birlikte görülen DEHB rahatsızlığında BDT ekolü olumlu gelişmeler yaratırken, karşı gelmeyle birlikte görülen vakalarda aynı verim yakalanamamıştır (Çalışkan ve Tarakçıoğlu, 2019).
Acaba erken dönem davranış kalıplarını değiştirmeyi amaçlayan Şema Terapi, DEHB ve DEHB’nin sebep olabildiği sekonder bozukluklarda verimli bir yöntem olabilir mi? Şema Terapi’nin DEHB üzerindeki etkileri üzerinde henüz bize ışık tutacak sonuçlara varılamamış olmakla birlikte, erken dönem çocukluk şemalarına değindiği için umut vadetmektedir (Lücke, 2017).
Kaynakça
- Curatolo, P., D’Agati, E., ve Moavero, R. (2010). The neurobiological basis of ADHD. Italian Journal of Pediatrics, 36, 79. https://doi.org/10.1186/1824-7288-36-79
- Çalışkan, Y. ve Tarakçıoğlu, M. C. (2019). What do current algorithms recommend in the treatment of attention deficit hyperactivity disorder? İstanbul Kanuni Sultan Süleyman Tıp Dergisi. 11(Ek sayı), 16-23 https://doi.org/10.5222/iksstd.2019.57338
- Lücke, C. (2017). New psychotherapeutic approaches in adult ADHD – acknowledging biographical factors. Journal of Neurology and Neuromedicine, 2(7), 6–10. https://doi.org/10.29245/2572.942x/2017/7.1138
- McDermott, S. P. (t.y.). Clinical application of research on cognitive-behavioral therapies for adults with ADHD. ADHD in Adults, 254–270. https://doi.org/10.1017/cbo9780511780752.024
- Sprich, S. E., Burbridge, J., Lerner, J. A., ve Safren, S. A. (2015). Cognitive-behavioral therapy for ADHD in adolescents: Clinical considerations and a case series. Cognitive and Behavioral Practice, 22(2), 116–126. https://doi.org/10.1016/j.cbpra.2015.01.001
- Şema Terapi Nedir?. Şema Terapi Derneği. https://www.sematerapi.com/sematerapi_nedir/
- Tuğlu, C., ve Şahin, Ö. Ö. (2010). Erişkin dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu: Nörobiyoloji, tanı sorunları ve klinik özellikler. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 2(1), 75–116.
- Vatan, S. (2016). Bilişsel davranışçı terapilerde üçüncü kuşak yaklaşımlar. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar – Current Approaches in Psychiatry, 8(22173), 190–203. https://doi.org/10.18863/pgy.238183
*Bu yazı Psikoloji Ağı editörlerinden İlayda Çalışkan tarafından Psikoloji Ağı Yayın İlkelerine göre düzenlemiştir.