Mitolojiden Gelen Psikolojik Terimler: Narkissos ve Ekho

Narsisizm nedir? Narsisizm kelimesi nereden gelmektedir? Günlük hayatta sıkça karşımıza çıkan “narsist” kelimesi doğru mu kullanılıyor?

Kendini sevme anlamına gelen narsisizm, kişinin imge olarak kendine karşı duyduğu hayranlıktır. Narsisizm literatürde, Havelock Ellis  tarafından otoerotizm anlamında “narcissus-like” terimini kullanmıştır. Ellis; bireyin, kendi cinsel nesnesi konumuna geldiğini vurgulamıştır (Morrison, 1984). Paul Näche; kişinin bedenine, cinsel obje özelliğinin atfedilmesi anlamında “narcissismus” terimini kullanmıştır (Millon T, Millon CM, Meagher, Grossman, Ramnath, 2014). Freud (1914); “birincil narsisizm” terimini, bireyi hayatta kalmaya motive eden arzu olarak tanımlamıştır. Freud; libido, benliğin dışındaki objelere çekildiğinde oluşan patolojik durumu “ikincil narsisizm” olarak adlandırmıştır.

DSM-5 Tanı Ölçütleri El Kitabı’na (APA, 2015) göre kişinin, erken erişkinlikte başlayan ve değişik bağlamlarda ortaya  çıkan büyüklenme (düşlerde ya da davranışlarda), beğenilme gereksinimi, eş duyum yapamama ile giden yaygın bir örüntü taşıyor olması gerekmektedir. Bu niteliklere ek olarak narsisistik (özsever) kişilik bozukluğu tanısı için kişilerde aşağıdaki maddelerden beşi (ya da daha) çoğu görülmesi gerekmektedir:

1. Büyüklenir (örn. başarılarını ve yeteneklerini abartır; gösterdiği başarılarla oransız bir biçimde, üstün biri olarak görülme beklentisi içindedir).
2. Sınırsız başarı, güç, zeka, güzellik ya da yüce bir sevgi düşlemleriyle uğraşır durur.
3. “Özel” ve eşi, benzeri bulunmaz biri olduğuna ve ancak özel ya da üstün diğer kişilerce (ya da kurumlarca) anlaşılabileceğine ve ancak onlarla ilişki kurması gerektiğine inanır.
4. Çok beğenilmek ister.
5. Hak ettiği duygusu içindedir (özellikle kayrılacak bir tedavi göreceğine ya da her ne istiyorsa yapılacağına ilişkin anlamsız beklentiler içinde olma).
6. Kendi çıkarı için başkalarını kullanır (kendi amaçlarına ulaşmak için başkalarından yararlanır).
7. Eş duyum yapamaz: Başkalarının duygularını ve gereksinmelerini anlamak istemez.
8. Sıklıkla başkalarını kıskanır ya da başkalarının kendisini kıskandığına inanır.
9. Başkalarına saygısız davranır, kendini beğenmiş davranışlar ya da tutumlar sergiler.

Ekolali yani “yankılama” bireyin başkasının konuşmasını patolojik olarak tekrarlamasıdır. Ekopraksi ise bireyin, başkasının davranışlarını patolojik olarak tekrarlamasıdır. Ekolali genel itibariyle otizmde karşılaşılan bir iletişim bozukluğudur. Ayrıca katatoni, şizofreni, demans, tourette sendromu, kafa travmaları, istemik inme ve ilaç yan etkileri de ekolaliye yol açabilmektedir. DSM-5’te (2015) ekolali; otizm açılımı kapsamında bozukluk tanım kriterleri içerisinde yer almaktadır.  Başka ruhsal bozukluğa eşlik eden katatoni ve başka sağlık durumuna eşlik eden katatoni bozukluklarının belirtilerinde ekolali ve ekopraksi birlikte yer almaktadır. Stangel (1947),  katatonik şizofrenide tanımlanan bu durumlar için “eko-reaksiyonlar” terimini kullanmıştır.

Narkissos ve Ekho

Narkissos çok yakışıklı, birçok kadının gönlünü çalmış ama hiçbirine yüz vermemiş bir avcıdır. Bir dağ perisi olan Ekho, Narkisos’a aşık olur ama Narkissos, Ekho’nun aşkına karşılık vermez. Bu durum yüzünden Ekho sevdasından içine kapanır, günden güne eriyip biter ve ondan sadece “yankı” dediğimiz sesi geriye kalır. Tanrılar bu duruma çok kızar ve Narkissos’u cezalandırmaya karar verir. Bir gün avdan sonra susayan Narkissos nehir kenarına gelir ve su içmek için eğildiğinde kendi yansımasını görür. Kendine aşık olmuştur, o güne kadar kimseye hissetmediği sevgiyi bu yansımaya, kendine hissetmiştir. Yansımadan gözlerini alamaz, yerinden kalkamaz. Tıpkı Ekho gibi o da sevdasından günden güne erimeye başlar ve kendini seyrederek ömrünü tüketir. Öldükten sonra ise vücudu nergis çiçeğine dönüşür.

Başka rivayetlere göre ise Narkissos, Kephissos ve Liriophe’in oğludur. Bir kahin Narkissos’un yüzünü görmediği sürece yaşayacağı kehanetinde bulunarak  uzun ve mutlu bir ömür vadetmiştir. Narkissos bir avdan sonra susadığı için nehirden su içmeye eğildiğinde yansımasına aşık olmuştur hatta bu yansımanın kendisinin olduğunun bile farkına varmamış, yansımayı başkası sanmıştır. Her fırsatta su kenarına giderek bu yansımayı izlemiş, bir gün bu yüze dokunmak için eğilmiş ve suya düşerek boğulmuştur. Daha sonra suda kaybolan bedeninden çiçeği meydana gelmiştir.

Ekho ile ilgili başka rivayete göre ise Ekho’nun sesinin kaybolması kendisi yüzünden olmuştur. Geveze bir peri olan Ekho, kocasını arayan Hera’yı gevezelik ederek kızdırmış ve Hera onu, bir daha gevezelik edememesi ve başkasının dediğini tekrar etmek dışında bir şey söylememesi için lanetlemiştir.

Narsisizm; kendini, yansımasını izlemekten alıkoyamayan ve yansımasına olan hayranlığıyla kendi sonunu hazırlayan Narkissos’un adından gelmektedir. Ekolali ise yaşadıklarından sonra sadece başkası konuştuğunda onun sesini tekrar eden Ekho’nun adından gelmektedir. Narsisizm ve ekolali, Yunan mitolojisinden etkilenerek kullanılan psikolojik terimlerden ikisidir.

Kaynakça

• Eldoğan, D. (2006). Hangi narsizm? Büyüklenmeci ve kırılgan narsizmin karşılaştırılmasına ilişkin bir gözden geçirme. Türk Psikoloji Yazıları, 2016; 19(37).
• Amerikan Psikiyatri Birliği (2015). Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı (Beşinci Baskı). (E. Köroğlu, Çev.). Ankara:HYB Yayıncılık.
• George, F.R. & Kısa D. (2018). Narsisizm’in Bilişsel Sinirbilimi. J Beyin Davranışı Bilişsel Bilim Cilt 1: 6
• Akıl, E., Alp, R., Atli, A., Acar, A. ve Özdemir, H.H. (2014). Epilepsi hastasında topiramatın indüklediği ekolali olgusu. Journal of Clinical and Experimental Investigations. 5(4).
• Millon, T., Millon, C.M., Meagher, S.E., Grossman, S.D. and Ramnath R (2004). Personality Disorders in Modern Life. 2nd Edn Pp: 624.
• Stengel, E. (1947). Eko-reaksiyonların klinik ve psikolojik bir çalışması. Zihin Bilimi Dergisi, 93.
• Freud, S. (1914). Narsisizm Üzerine ve Scherber Vakası, (Çeviri: Mustafa Atakay),2. Baskı, Metis Yayınları, İstanbul, 2006.
• Morrison, A.P. (1986). Giriş. A.P. Morrison (Ed.) ‘Da narsisizm üzerine yazılmış temel makaleler. New York: New York Üniversitesi Yayınları.
• Karaaziz, M. ve Erdem-Atak , İ. (2013). Narsisizm ve narsisizmle ilgili araştırmalar üzerine bir gözden geçirme. Nesne Psikoloji Dergisi, 1 (2), s.44-59.
• Pridmore, S., Brüne M., Ahmadi J. ve Dale J. (2008). Şizofrenide Ekopraksi: olası mekanizmalar. Avustralya ve Yeni Zelanda Psikiyatri Dergisi, 42.
• Gürel, E. ve Muter, C. (2007). Psikomitolojik terimler: psikoloji literatüründe mitolojinin kullanılması. Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1).
• Schwab, G. (2004). Klasik Yunan mitolojisinin en güzel eserleri (1. cilt). (Ö. U. Hoşafçı, Çev.) İzmir: İlya Yayınları.
• Baker, E. K. (2014). Antik Yunan ve Roma Hikayeleri. (O. Aydın, Çev.) İstanbul: Altın Bilek Yayınları.
• Agizza, R. (2001). Antik Yunan’da mitoloji : masallar ve söylenceler Olympos’tan Hades’e, Parnassos’tan Elysion Bahçeleri’ne savaşlarla dinselliğin iç içe geçtiği söylenceler evreni. (Z. İlkgelen, Çev.) İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Demir, R. (2012). Mitolojik Öyküler. İstanbul: Kum Saati Yayınları.
• Milbourne, A. ve Stowell, L. (2012). Yunan Mitolojisi. (E. Uslu, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.