Silver Linings Playbook (Umut Işığım) Filminin Etik Değerlendirmesi

Silver Linings Playbook; Matthew Quick’in aynı adlı kitabından uyarlanmış, yönetmenliğini David O. Russell‘ın yaptığı ABD yapımı bir filmdir. İlk gösterimini 2012 Toronto Film Festivalinde yapan film 8 dalda Oscar, 4 dalda SAG (Ekran Oyuncuları Derneği Ödülleri) adaylığı almıştır. Film aynı zamanda 4 dalda Altın Küre adaylığı kazanmıştır. Ayrıca film Independent Spirit Ödüllerinde içlerinde En İyi...

Silver Linings Playbook; Matthew Quick’in aynı adlı kitabından uyarlanmış, yönetmenliğini David O. Russell‘ın yaptığı ABD yapımı bir filmdir. İlk gösterimini 2012 Toronto Film Festivalinde yapan film 8 dalda Oscar, 4 dalda SAG (Ekran Oyuncuları Derneği Ödülleri) adaylığı almıştır. Film aynı zamanda 4 dalda Altın Küre adaylığı kazanmıştır. Ayrıca film Independent Spirit Ödüllerinde içlerinde En İyi Film ve En İyi Kadın Oyuncu (Jennifer Lawrence)’nun da bulunduğu 4 ödül kazanmıştır.

Yazının burdan sonrası spoiler içermektedir. Filmi izlemediyseniz dikkat etmenizi öneririz.

Film bipolar bozukluğa sahip olan Pat (Bradley Cooper)’in tedavi gördüğü ruh ve sinir hastalıkları hastanesinden taburcu olması sonrası yaşantısını konu alır. Pat, eşinin kendini aldatması sonrası ağır bir travma yaşar ve mahkeme kararı ile 8 ay ruh ve sinir hastalıkları hastanesinde tedavi görür. Eşi Nikki ise Pat hakkında uzaklaştırma kararı çıkarmıştır. Pat bu süreçte işini, evini ve eşini kaybetmiştir ve taburcu olduktan sonra da ailesiyle yaşamaya başlamıştır. Fakat ailesinin Pat’e evlerini açmasının bir koşulu vardır: psikoloğa gitmek. Pat ve psikologun ilişkisi bu noktada başlamıştır. Pat’in asıl amacı Nikki’nin istediği gibi bir insan olup, işini geri almak ve eşini bu sayede geri kazanmaktır. Fakat durum Pat’in sandığı kadar kolay olmayacaktır. Bir yemekte, aile dostlarının kardeşi Tiffany (Jennifer Lawrence) ile karşılaşan Pat, genç kadınla eski eşine ulaşmak amacıyla arkadaş olur. Bir iyilik karşılığı Pat’e yardım teklif eden Tiffany, her ikisi için de umut ışığı olacak yeni bir kapı açmıştır.


Etik Değerlendirme

Filmin etik değerlendirmesi Pat ve psikologu arasında geçen sahneler üzerinden yapılmıştır. Yazının devamında etik ihlal olduğu düşünülen olaylar açıklanmıştır ve psikologun yaptığı etik ihlaller Türk Psikologlar Derneği (TPD) Etik Yönetmeliği referans alınarak belirtilmiştir.

Pat, danışmanlık alacağı kuruma ilk kez gittiğinde sekreterin uzattığı bir listeye adını yazmaktadır. Bu listede başka isimlerin yazdığı da görülmektedir. İsimlerin Pat gibi bu kurumdan danışmanlık hizmeti alan diğer danışanlar olduğu düşünüldüğünde kurumun Türk Psikologlar Derneği Etik Yönetmeliği’nin (2014) 3.3 nolu Elde Edilen Bilgilerin Gizli Tutulması alt maddesini ihlal ettiği görülmektedir. Pat’in diğer danışanların ismini görebildiği gibi sonrasında gelen danışanların da Pat’in ismini görme ihtimali vardır. Kimi danışanlar için önemsiz görülebilecek bu durum danışmanlık hizmeti aldığının diğer kişiler tarafından bilinmesini istemeyen danışanlar için ciddi bir sorun olabilir.

Aynı sahnenin devamında Pat danışmanlık alacağı kuruma girdiğinde koridorda bir şarkı çalmaktadır. Bu şarkı Pat ve Nikki’nin düğün şarkısı olmakla beraber Pat’in kendisini eşi tarafından aldatılırken gördüğü an çalan şarkıdır. Pat çalan şarkıyı duyunca öfkesine hakim olamaz ve ofisteki eşyaları yerlere atmaya başlar. Başta şarkının tesadüf eseri o an çaldığı düşünülse de sonradan anlaşılır ki psikolog, o şarkı çaldığında Pat’in tepki kontrolü sağlayabilmesine yardımcı olmak amacıyla şarkıyı bilinçli bir şekilde açtırmıştır. Psikoloğun yaptığı şey maruz bırakma (exposure) tekniğinin bir örneğidir ve davranışçı terapilerde kullanılan bir tekniktir. Fakat burada psikoloğun bu tekniği uygulayacağı konusunda danışanı Pat’i bilgilendirmesi ve ondan onay alması gerekirken bunları yapmadığı görülmektedir.

Bu olayda şarkının açılması danışanın sinir krizi geçirmesine sebep olmuştur ve psikolog, TPD Etik Yönetmeliği 2.2 nolu Zarar Vermekten Kaçınmak alt maddesini ihlal etmiştir. Yine danışanına uygulayacağı tekniği ve sonuçlarını aktarmayarak psikolog aynı yönetmeliğin 3.5 nolu Doğru Bilgilendirme Sorumluluğu alt maddesini ihlal etmiştir. Psikoloğun danışanla tanışmadan ve ön görüşme olmadan şarkıyı açarak aslında terapi sürecini başlattığı düşünülürse yönetmeliğin 7.1 nolu Danışanın Psikoterapiye Bilgilendirilmiş Onamı başlıklı maddeyi de ihlal ettiği görülmektedir.


Başka bir seansta Pat yazacağı mektubu Nikki’ye vermesi için psikoloğundan yardım ister. Pat’in Nikki ile iletişime geçmesi aynı zamanda filmde söylenildiği üzere yasal olmayan bir durumdur çünkü Nikki, Pat için uzaklaştırma emri çıkarmıştır. Psikolog, Pat’in bu isteğini net bir şekilde reddeder. Burada psikolog Nikki ile iletişime geçmeyi reddederek danışanıyla olması gerektiği gibi terapötik ilişki içerisinde kalmıştır ve yönetmeliğin 2.4 nolu Çoklu İlişkiler alt maddesinin gerektirdiği sorumluluğu yerine getirerek etik bir tutum sergilemiştir. Fakat psikoloğun bu maddeyi daha sonra ciddi bir şekilde ihlal ettiğini de göreceğiz.

Bu olayın ardından psikolog Pat’e Nikki ile nasıl iletişime geçeceği konusunda fikir vererek bir yönlendirme yapar. Pat, psikologun söylediği fikri uygular, bu durum aynı zamanda uzaklaştırma emri olması sebebiyle Pat’in yasalara aykırı bir şey yapma kararına da neden olmuştur. Psikolog bu davranışıyla yönetmeliğin 5.4 nolu Uzmanlığını Kötüye Kullanmak alt maddesini ihlal etmiştir. Bu maddede de açıklandığı üzere psikolog, uzmanlığını danışanlarına zarar vermek, taciz etmek ve bu kişileri yönlendirmek ve bastırmak için kullanmaz.


Başka bir gün Pat, ağabeyi ve onun arkadaşlarıyla bir maçı izlemeye gider. Burada psikoloğunu görür, koşarak yanına gider ve sarılırlar (ilk olarak psikolog sarılmak için hamle yapar). O esnada aralarında şu konuşmalar geçer: “Pat: Muayenehane dışında seninle görüşmemem lazım, değil mi? Bu yasak, değil mi? Psikolog: Pat, bugün senin takım kardeşinim terapistin değilim.” Burada danışanın sorumluluğunda olmamasına rağmen danışan psikoloğu uyarmaya çalışıyor fakat psikolog hem kendi etik kurallar bilgisini (Pat’in muayenehane dışında psikoloğuyla görüşmemesi gerektiği bilgisine psikoloğu aracılıyla ulaştığı düşünülerek bu bilgiden söz edilmiştir.) hem de danışanının uyarısını göz ardı ediyor.

Bu olayda psikoloğun etik kuralları bilmesi ve kuralları gerçekleştirmek için uygun adımları atması beklenirken bunları yapmayarak TPD Etik Yönetmeliği 1.5 nolu Etik Farkındalık alt maddesini ihlal ettiği görülmektedir. Diğer yandan profesyonel bir ilişki içinde olduğu danışanı ile kardeş veya aynı takımı destekleyen taraftar rolünü üstlenmesi aynı yönetmeliğin 2.4 nolu Çoklu İlişkiler alt maddesini ihlal etmesine neden olmuştur.

Psikoloğun daha önce de ihlal ettiği gibi yönetmeliğin 2.4 nolu Çoklu İlişkiler alt maddesini ihlalinin diğer örnekleri de yukarıdaki paragrafta bahsedilen maç günü maçtan sonra Pat ve arkadaşlarıyla birlikte Pat’in evine gitmesi ve başka bir gün Pat ve arkadaşı Tiffany’nin katılacağı dans yarışmasını izlemeye gitmesidir. Bu örneklerde de görüldüğü üzere psikolog, danışanıyla arkadaşlık kurmaya başlayarak etik bir ihlale sebebiyet vermektedir.


Sonuç olarak yukarıda bahsi geçen psikoloğun kurgu olduğu bilinmekle beraber gerçek dünyada da birçok psikologun farkında olarak veya olmayarak etik ihlaller yaptığını biliyoruz. 1983 – 2005 yılları arasında Amerika’da psikologlara ilişkin rapor edilmiş cezalarda en sık karşılaşılan disiplin cezası gerekçesi %30.3 oranla danışanla çoklu ilişkidir (Gökdağ, 2020). Filmdeki psikoloğun da en sık ihlal ettiği maddenin çoklu ilişkiler maddesi olduğu görülmektedir. Sabine Wingenfeld-Hammond (2010) da “alanında uzman psikologlar için mesleki sınırların sürdürülmesi ve yönetilmesinin en zorlayıcı etik meselelerden biri olduğunu” belirtmiştir (akt. Pope ve Vasquez, 2016, s. 272).

Kaynakça

Gökdağ, C. (2020). Klinik Psikoloji ve Psikoterapide Etik. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü Psikolojide Etik İlkeler dersi notları.

Korkut, Y. (2014). Psikologlar İçin Etik Öğretim El Kitabı. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları.

Pope, K. S. ve Vasquez, M. J. T. (2016). Cinsel Olmayan Çoklu İlişkiler ve Diğer Sınır Konuları. Psikoterapi ve Danışmanlıkta Etik: Uygulama İçin Bir Kılavuz (4. baskı) içinde (s.269-296). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları


*Bu yazı Psikoloji Ağı editörleri tarafından Psikoloji Ağı Yayın İlkelerine göre düzenlemiştir.

Bir yorum yap

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir