Teknolojik gelişmelerle birlikte bireylerin gündelik yaşamdaki davranışlıları siber ortama taşınmaktadır. Bu durum da geleneksel suçun siber ortama geçişini ve siber suçların oluşumuna neden olmaktadır. Teknolojik gelişmelerle birlikte iletişim yolları da teknolojiden faydalanmıştır. İletişim araçlarını, ilk olarak kişiler arası ilişkiye hizmet için uzak mesafelerdeki veya gündelik yaşamda sık görüşemeyen kişiler kullanırken; günümüzde bu durum yaygınlaşmış ve yan odadaki kişiyle bile teknolojik araçlarla iletişim kurma davranışı görülmeye başlanmıştır. Hâl böyle olunca kişiler arasındaki iletişimde görülen olumsuzluklar, bireylere yönelik taciz, zorbalık davranışları da siber ortamda yer almıştır.
Siber Şiddet Kavramları
Siber şiddet, bir kişiye ve gruba dijital yollarla bilinçli şekilde olumsuz duygu, düşünce ve davranış yaşatılmasıdır (Li, 2006; Mason, 2006). Siber şiddet; siber zorbalık, siber taciz, siber takip gibi kavramları kapsayan şemsiye kavramdır. Siber şiddette karşısındaki birey ve bireylere zarar verme isteği bulunmaktadır. Bireylerin geleneksel ortamda kullanmayacağı ifadeleri siber ortamda daha fazla kullandıkları gözlemlenmektedir ve siber şiddetin sadece çocukluk ve ergenlik döneminde görüleceği düşüncesinin tersine her yaştan mağduru bulunmaktadır (Aslan ve Doğan, 2017; Dilmaç, 2020). Siber zorbalık, bir kişi veya bir gruba karşı siber ortamda isteyerek yapılan ve tekrarlayan olumsuz davranışlardır (Barlett ve Chamberlin, 2017; Tokunaga, 2010).
Siber taciz, siber ortam aracılıyla bireye olumsuz davranışlar sergilenmesi, taciz davranışı, hakaret-küfür ifadeleri kullanma gibi davranışlardır (Ayhan, 2022; Citron, 2014; Vogels, 2021; Ayhan ve Demir, 2022). Siber ortamda bireye iletişim kurulabilen yollarla (sosyal medya, mail, blog vb.) yineleyen rahatsız edecek mesajların ve tehdit, şantaj gibi davranışların sergilenmesi de siber obsesif takip olarak adlandırılmaktadır (Reyns, 2010).
Siber cinsel taciz, tehdit ve şantaj yoluyla belirli cinsel davranışları sergilemeye zorlama, kişiye istenmeyen cinsel içerikli metin/görüntülerin yollanması ve intikam pornografisini kapsamaktadır (Henry ve Powell, 2018). Bireyden şantaj yoluyla cinsel görüntülerinin zorla elde edilmesi de bireye şantaj yapılarak cinsel içerikli görüntülerin yollanmasının istenmesi de siber cinsel tacizdir. Yapılan çalışmalar, genç bireylerin beşte birinden fazlasının siber taciz mağduru olduğunu göstermekte ve dünyada olduğu gibi Türkiye’de de bu oranların benzerlik gösterdiği ifade edilmektedir (Abınık ve Şener, 2021; Keleş ve ark., 2020; Patchin ve Hinduja, 2006; Tokunaga, 2010). Bireyin cinsel içerikli görüntülerinin onun rızası dışında intikam için paylaşılması da intikam pornosu olarak adlandırılmaktadır (Bates, 2017).
Siber flört şiddeti, romantik ilişkide olan bireye siber ortamda zarar ve istismar içeren davranışlardır (Rutherford ve diğ., 2007). Siber flört şiddetinde, partneri aşağılama gibi davranışlar olduğu gibi, partner üstünde baskı kurma davranışları da görülmektedir (Fernet ve ark., 2019). Mağdurun siber ortam kullanımına müdahale de görülebilir.
Sonuç Olarak
Gündelik yaşamda teknolojinin kullanımı ve kişiler arası iletişim devam ettiği sürece siber ortamda da iletişim sürecektir. Önemli olan nokta, bu iletişimin suç unsurları taşımaması ve birey/bireylere zarar vermemesidir. Bireylerin medya okuryazarlığı bilgilerine sahip olması, siber şiddeti engelleyebilir; fakat aynı zamanda medya okuryazarlığı, siber şiddetin meşrulaştırmasında da etkilidir (Turan ve Dilmen, 2016). Bu durumda bireylerin teknoloji kullanımında, bilincin ve eleştirel bakışın yeterli olmadığı durumlarda, siber şiddet davranışının suçtan ziyade sapma olarak değerlendirmede etkili olabileceğini göstermektedir.
Ek Okumalar
Siber Zorbalık ve Mağduriyet Olgularının Klinik Psikoloji ve Adli Bilimler Açısından İncelenmesi
Siber Dünya ve Toplumla İlişkisi
Kaynakça
- Aslan, A., & Doğan, B. Ö. (2017). Çevrimiçi şiddet: Bir siber zorbalık alanı olarak “Potinss” örneği. Marmara İletişim Dergisi, (27), 95-119.
- Barlett, C. P., & Chamberlin, K. (2017). Examining cyberbullying across the lifespan. Computers in Human Behavior, 71, 444-449.
- Bates, S. (2017). Revenge porn and mental health: A qualitative analysis of the mental health effects of revenge porn on female survivors. Feminist Criminology, 12(1), 22-42.
- Citron, D. K. (2014). Hate Crimes in Cyberspace. Harvard University Press.
- Demir, Y., & Ayhan, B. (2022), Being a female sports journalist on Twitter: Online harassment, sexualization, and hegemony. International Journal of Sport Communication, 15(3), 207-217.
- Dilmaç, J. A. (2020). Dijital ortamda sapkınlık: siber zorbalık. Turkish Studies-Social Sciences, 15(3), 1087-1099.
- Fernet, M., Lapierre, A., Hébert, M., & Cousineau, M. M. (2019). A systematic review of literature on cyber intimate partner victimization in adolescent girls and women. Computers in Human Behavior, 100, 11-25.
- Henry N., & Powell A. (2018). Technology-facilitated sexual violence: A literature review of empirical research. Trauma, Violence & Abuse, 19, 195-208.
- Keleş, C., Göçücü, K., & Yılancıoğlu, K. (2020). Üniversite öğrencilerinde siber zorbalık/mağduriyet ve monoamin oksidaz a enziminin gen polimorfizmi ile ilişkisinin incelenmesi. 2. Uluslararası Şiddeti Anlamak Kongresi, 262-277.
- Li Q. (2006). Cyberbullying in schools: A research of gender differences. School Psychol Int., 7, 157-170.
- Mason K. L. (2006). Cyberbullying: A preliminary assessment for school personnel. Psychol School, 45, 323-348.
- Patchin, J. W., & Hinduja, S. (2006). Bullies move beyond the schoolyard: A preliminary look at cyberbullying. Youth Violence and Juvenile Justice, 4(2), 148-169.
- Reyns, B. W. (2010). A situational crime prevention approach to cyberstalking victimization: Preventive tactics for Internet users and online place managers. Crime Prevention and Community Safety, 12(2), 99-118.
- Rutherford, A., Zwi, A. B., Grove, N. J., & Butchart, A. (2007). Violence: A glossary. Journal of Epidemiology & Community Health, 61(8), 676-680.
- Şener, G., & Abınık, N. (Eds). (2021). Türkiye’de dijital şiddet araştırması. Toplumsal Bilgi ve İletişim Derneği.
- Tokunaga, R. S. (2010). Following you home from school: A critical review and synthesis of research on cyberbullying victimization. Computers in Human Behavior, 26(3), 277-287. https://doi.org/10.1016/j.chb.2009.11.014
- Turan, S. G., & Dilmen, N. E. (2016). Bilişim okuryazarlığı bağlamında siber şiddetin meşrulaştırılması. Yeni Symposium, 54(3), 25-29.
- Vogels, E. A. (2021). The state of online harassment.. Pew Research Center, 1-54.
*Bu yazı Psikoloji Ağı editörlerinden Gonca Aktaş tarafından Psikoloji Ağı Yayın İlkelerine göre düzenlenmiştir.