Türkiye’de Danışmanlık ve Klinik Psikolojinin Kısa Tarihi

Türk Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Derneğinin internet sitesinde yer alan tarihçeye göre bugünkü danışmanlık ve rehberlik kavramı ülkemize 1950’lerin başında eğitim alanıyla ilgili olarak girmiş ve 2000’li yıllara kadar Milli Eğitim kapsamında gelişimini sürdürmüştür. Tarihçede 2000’li yıllardan sonrası ise “PDR’de Yeni Arayışlar” olarak adlandırılmış, önleyici ve gelişimsel işlevlere yoğunluk verilmesi gerektiği belirtilmiştir (Türkiye’de PDR’nin Tarihçesi, b.t.).

Türkiye’de klinik psikolojinin, yurt dışında klinik psikoloji eğitimi almış Dr. Gökçe Cansever’in Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi’nde çalışmaya başlamasıyla ilk tohumları atılmıştır. Sonrasında klinik psikoloji, Cansever’in gönüllü öğrencilerinin aldığı psikiyatri eğitimi ve devamındaki hasta görüşmeleri, test uygulamaları, halkı eğitmek için düzenlenen ruh sağlığı hakkındaki konferanslar ile gelişimini sürdürmüştür (Karancı, & İkizer, 2017).

Yukarıda sözü edilen tarihçeler neticesinde bu iki bölümün Türkiye’de ortaya çıkışının farklı amaçlar doğrultusunda olduğu görülebilmektedir.

Psikolojik Danışman ve Klinik Psikologların Çalışma Kapsamları

Kaynaklar incelendiğinde psikolojik danışman ve klinik psikologların çalışma kapsamlarına ilişkin farklılıklar bulunduğu bilgisine ulaşılabilmektedir. Örneğin, Kocabıçak & Cüceloğlu (2008) psikolojik danışmanların psikolojik sorunları olmayan kişilerle önleyici ya da gelişim adına çalışmalar yapabileceğini, psikolojik sorunları olan kişilerin ise klinik psikologlara başvurması gerektiğini belirtmişler fakat sorunları olmayan kişilerin de psikoterapistlere başvurabileceğini eklemişlerdir. Benzer olarak Karancı & İkizer (2017) psikolojik danışmanların, daha ağır denebilecek vakalarla klinik psikologlara göre daha az çalıştıklarını belirtmişlerdir (s.4). Sorias & Sütcü (2017) makalelerinde, psikoterapistlerin psikolojik danışmanlara göre çok daha az yönlendirici olduğunu söylemişler; psikoterapinin daha uzun bir süreç olup psikolojik danışmanın kısa süreli bir aktivite olduğundan fakat bu durumun psikoterapistin ve psikolojik danışmanın yaklaşımına göre değişebileceğinden de bahsetmişlerdir (s.54). Bundan farklı olarak Özkan Emiroğlu (2013), Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Portalı için yazdığı psikolog ve psikolojik danışmanlar arasındaki farklar ve benzerlikleri içeren yazısında, farklılık olarak unvan farklılığından ve psikolojik danışmanların 18 yaşına kadar olan bireylerle ilgilendiğinden; psikologların ise tüm yaş gruplarıyla ilgilendiğinden bahsetmiştir. Dergi PDR’de yer alan bir yazıya göre psikoterapistler yalnızca psikopatolojik sorunlarla ilgilenirken psikolojik danışmanlar kişilerin kendilerini gerçekleştirmeleri ve kendilerini tanımalarıyla ilgilenir dolayısıyla psikolojik danışmanların hitap ettiği kesim psikoterapistlere göre daha geniştir (Şua, 2015).

Klinik Psikolog Tanımına İlişkin Torba Yasa ve Tartışmalar

Alanlar arası bu tanım farklılığı konusunda ortak bir paydada buluşmak henüz mümkün olmamışken 2011 yılında kabul edilen torba yasayla psikolojik danışmanların klinik psikolog tanımına eklenmesi psikologlar tarafından tepkiyle karşılanmıştır. Mevzuat Bilgi Sistemi’ne (2011) göre Sağlık Bakanlığının 6225 Sayılı Torba Yasa çerçevesindeki 13-a numaralı ek maddesinde klinik psikolog olma gerekliliği olarak psikoloji veya rehberlik ve psikolojik danışmanlık bölümlerinde lisans eğitimi üzerine klinik psikoloji yüksek lisansı; diğer programların lisans eğitimi üzerine klinik psikoloji yüksek lisansı ve klinik psikoloji doktorası gösterilmiştir. Konuyla ilgili Toplumsal Dayanışma İçin Psikologlar Derneği (TODAP) 22 Nisan 2011 tarihinde karara karşı birlik olmak adına meslektaşlarını toplantıya çağırmıştır (Yasa hakkında toplantı çağrısı, İstanbul, 2011). Türk Psikologlar Derneğinin de bu konuda şikayetlerini bildiren bir açıklama yapması üzerine Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği bu şikayetleri kendi alanını koruma adına bir başka mesleğin sınırlarını çizme olarak gördüğünü belirten bir açıklama yayımlamıştır (Emiroğlu, 2011).

Ruh Sağlığı Yasa Tasarısı Önerisi ve Tartışmalar

Son olarak 9 Temmuz 2018 tarihinde Milliyetçi Hareket Partisi Genel Başkan Yardımcısı Deniz Depboylu tarafından yapılan yasa tasarısı önerisi tartışmayı kuvvetlendirmiştir. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık bölümü mezunu olan Deniz Depboylu (2018a), Twitter üzerinden yaptığı açıklamada, önerilen yasa tasarısı üzerinde küçük bir değişiklik yapıldığını belirtmiştir. Bu değişikliğe açıklama olarak alanda hizmet verecek nitelikli ruh sağlığı elemanının bulunmamasını, TPD’nin önerdiği klinik psikolog tanımından dolayı rehberlik ve psikolojik danışmanlık alanı öğrencilerinin hak kaybına uğramasını, rehberlik ve psikolojik danışmanlık lisans eğitimi ile psikoloji bölümü lisans eğitiminin çok farklı olmamasını göstermiştir.

Psikoloji Lisans ve Klinik Psikoloji Yüksek Lisans Programlarının Yeterliliği

2017 yılı itibariyle Türkiye’de ve uluslararası Türk üniversitelerinde bulunan psikoloji lisans bölümlerinin kontenjanı 6860 olarak hesaplanmıştır (Psikoloji Bölümü 2018-2017 Başarı Sıralaması Taban Puanları, 2018). Klinik psikoloji yüksek lisans programlarının sayısı 2016 itibariyle 37 adeti bulmuştur fakat programların kontenjan bilgilerine ulaşılamamaktadır (Pekak, & Gülüm, 2017, s.16). Ayrıca programların güncel açıklamalarına bakıldığında Ankara Üniversitesi Klinik Psikoloji Yüksek Lisans Programının, Boğaziçi Üniversitesi Klinik Psikoloji Yüksek Lisans Programının ve İstanbul Üniversitesi Uygulamalı Psikoloji Yüksek Lisans Programının 2018-2019 Güz Döneminde açılmayacağı görülmektedir (Ankara Üniversitesi 2018-2019 Eğitim Öğretim Yılı Güz Yarıyılı Lisansüstü Programlara Başvuru Kılavuzu, b.t.; 2018-2019 Güz döneminde açılacak Lisansüstü Programlar, b.t.; Graduate Students, b.t.). Psikoloji lisans programları ile klinik psikoloji yüksek lisans programlarının sayısı karşılaştırıldığında yüksek lisans programlarının, psikoloji lisansından mezun olan ve klinik psikoloji yüksek lisans programına başlamak isteyen öğrencileri karşılayamayacağı görülmektedir. Bunun yanında halihazırda var olan klinik psikoloji yüksek lisans programlarının akredite edilememesi nitelik konusunda büyük soru işaretlerine yol açmaktadır. Dolayısıyla Deniz Depboylu’nun açıklamasında rehberlik ve psikolojik danışmanlık ile psikoloji lisans programları arasında yer alan küçük bir farkın, pek çok örneği bulunan niteliksiz klinik psikoloji yüksek lisans programlarıyla kapatılıp kapatılamayacağı psikoloji çevrelerince merak konusu olmuştur. Konuyla ilgili Klinik Psikolog Elif Okan Gezmiş (2018a) yasa çıksa dahi talebi karşılayacak nitelikte eğitim kurumunun olmadığını ve bu soruna çözüm aranmadığını dile getirmiştir. Deniz Depboylu’nun nitelikli ruh sağlığı uzmanı bulunmamasına yönelik açıklaması yukarıda bahsedilen nedenlerle eleştirilere maruz kalmıştır.

Deniz Depboylu’nun açıklamasında yer alan, TPD’nin önerdiği tanımın rehberlik ve psikolojik danışmanların hak kaybına neden olacağına ilişkin ifadeye cevap olarak TPD, bu tanımın derneğe danışılmadan son dakika değişikliğiyle kabul edildiğini, psikologlar için önemli bir hak kaybına sebep olduğunu ve torba yasadaki tanımın evrensel tanımı karşılamadığını belirtmiştir (Çırakoğlu, 2018). 

Psikoloji ile PDR Lisans Programları Arasındaki Fark ve Benzerlikler

Depboylu’nun açıklamasında yer alan bir başka husus ise rehberlik ve psikolojik danışmanlık lisans programlarıyla psikoloji lisans programları arasında çok küçük bir fark bulunduğudur. İki bölümün lisans programlarının ders programlarına karşılaştırmak adına Hacettepe Üniversitesi Psikoloji ve Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik ders programları incelenmiştir (Psikoloji Bölümü 2017-2018 Öğretim Yılı Güz Yarıyılı Lisans Dersleri Programı, b.t.; Psikoloji Bölümü 2014-2015 Öğretim Yılı Bahar Yarıyılı Lisans Dersleri Programı, b.t.; Eğitim Bilimleri Bölümü 2017-2018 Öğretim Yılı Bahar Yarıyılı Lisans Dersleri Programı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Anabilim Dalı, b.t.; Eğitim Bilimleri Bölümü 2017-2018 Öğretim Yılı Güz Dönemi Lisans Dersleri Programı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Anabilim Dalı, b.t.). Buna göre şöyle bir tablo oluşturulmuştur:

Tabloda isimleri benzeyen ve bölümler arası birbirlerine muadil olarak gösterilebilecek dersler yan yana koyulmuştur. Psikoloji Bölümünün ders programında bulunup Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Bölümünde muadili bulunamayan dersler için “-“ işareti kullanılmıştır.

Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Bölümünün ders programında tablodakilerin haricinde Mesleki Rehberlik ve Danışma Uygulamaları, Topluma Hizmet Uygulamaları, Grup Rehberliği Etkinlikleri, Okullarda Gözlem, Özel Eğitim, Psikolojik Danışma ve Sosyal Destek, Sınıf Yönetimi, Kurum Deneyimi, PDR İlke ve Teknikleri, Aile İlişki ve Eğitimi, PDR’de Süpervizyon, Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Alan Çalışması gibi danışmanlığa ve uygulamaya yönelik dersler de bulunmaktadır. Daha önce de bahsedildiği gibi literatürdeki danışman ve psikoterapist ayrımından yola çıkılarak bu iki kavramın eş anlamlı olarak kullanılmayacağı ve buna bağlı olarak derslerin içeriğinin aynı olamayacağı çıkarımı yapılabilir. Tabloyu yorumlamak gerekirse, isimleri birebir aynı olan dersler bulunmakla beraber bu derslerin içeriği hakkında ilgili sitede bilgi bulunmadığı için içeriklerinin aynı olup olmadığı hakkında yorum yapılamamaktadır. Pek çok dersin Psikoloji Bölümünde ikiye bölünerek, dolayısıyla daha detaylı olarak, Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Bölümünde ise tek ders olarak verildiği görülebilir.

Yukarıdaki ders programı karşılaştırması için Hacettepe Üniversitesinin seçilmesinin nedenlerinden ilki bahsedilen üniversitede iki bölümün de lisans programının bulunması, ikincisi iki bölümün de Türkçe eğitim vermesi, üçüncüsü ise Psikoloji Bölümünün Lisans Programının TPD tarafından akredite edilmiş olmasıdır (TPD Tarafından Akredite Edilen Bölümler, b.t.). Ülkemizde Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik bölümlerinin akreditasyonuna dair bir girişim olmaması ve TPD tarafından akredite edilen psikoloji bölümlerinin sayısının az olması dolayısıyla ders programlarının farklı üniversitelerde değişiklik göstereceği söylenebilir. Bu durumdan yola çıkılarak Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik ile Psikoloji lisans programları arasındaki farkın büyüklüğü konusunda net bir yorum yapılamamaktadır.

Alan Dışından Klinik Psikoloji Eğitimine Geçiş Tartışmaları

Yukarıda bahsedilen faktörler dolayısıyla Deniz Depboylu’nun açıklaması tepki toplamıştır. Bu tepkilerin sonucunda Deniz Depboylu (2018b) bir açıklama daha yapmıştır. Bu açıklamada TPD’nin önerdiği yasa tasarısında psikolojiyle ilgisi olmayan lisans bölümlerine klinik psikoloji eğitiminin açılmasını anlayamadığını ve psikolojik danışmanlık ve rehberlik mezunlarının su ürünleri gibi bölümlerden ayrı tutulması gerektiğini belirtmiştir. TPD Genel Başkanı Doç. Dr. Okan Cem Çırakoğlu (2018), bu konuyla ilgili açıklamasında önerdikleri yasa tasarısına göre psikoloji dışındaki lisans programlarından mezun olan kişilerin yüksek lisans ve doktora programlarını tamamlayarak yani ABD ve Avrupa’daki klinik psikoloji eğitimleriyle uyumlu olarak altı yıllık bir eğitim almaları gerektiğini belirtmiştir. Buna ek olarak psikoloji lisans eğitimi almamış kişilerin, Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik bölümü mezunları dahil, yüksek lisans ve doktora eğitimlerini tamamlamadan psikoloji bilimsel yaklaşımını kazanamayacaklarından bahsetmiştir.

Deniz Depboylu (2018a) ilk açıklamasından bu yana TPD’nin ilgili kanunla ilgili şerh koyma hakkı olduğunu belirtmiştir. Sonuç olarak ruh sağlığı yasa tasarısı TBMM Meclis Başkanlığına sunulmuş, fakat bununla ilgili ek bir gelişme yaşanmamıştır.

Klinik Psikoloji Yüksek Lisans Programları Kabul Gereklilikleri

Psikolojik danışmanlık ve rehberlik lisans programından mezun olan bireylere yüksek lisans ile klinik psikolog olma hakkı tanınsa dahi üniversitelerin klinik psikoloji yüksek lisans programları başvuru esnasında psikolojik danışmanlık ve rehberlik lisans mezunu öğrencilere karşı farklı duruşlar sergileyebilmektedirler. Örneğin Orta Doğu Teknik Üniversitesinin Klinik Psikoloji Yüksek Lisans Programına başvuru gerekliliklerinde psikoloji lisans mezunu olmak bulunmaktadır (Klinik Psikoloji, b.t.). Aynı şart Hacettepe Üniversitesi, Bahçeşehir Üniversitesi ve Okan Üniversitesi Klinik Psikoloji Yüksek Lisans başvurusu için de geçerlidir (Klinik Psikoloji Programı Yüksek Lisans, b.t.; 2018-19 Akademik Yılı Klinik Psikoloji Yüksek Lisansı Başvuruları Hakkında, 2018; Başvuru Koşulları, b.t.). Doğuş Üniversitesi,Bilgi Üniversitesi ve Maltepe Üniversitesinin de örneklerini oluşturduğu bazı üniversiteler ise Klinik Psikoloji Yüksek Lisans Programına psikoloji lisans mezunları dışındaki alanlardan da başvuru kabul etmekte, fakat alan dışı başvurular için bilimsel hazırlık şartı koşmaktadır (Kayıt Kabul Şartları, b.t.; Başvuru Koşulları, b.t.; Klinik Psikoloji Tezli Yüksek Programı, b.t.). Hasan Kalyoncu Üniversitesi ve Arel Üniversitesi ise Klinik Psikoloji Yüksek Lisans Programları için psikoloji ve psikolojik danışmanlık ve rehberlik alanı dışındaki lisans mezunlarının başvurularını kabul etmemektedir (2017-2018 Lisansüstü Kayıt İlanı, b.t.; Klinik Psikoloji Yüksek Lisans Programı Hakkında, b.t.). Ayrıca bakınız: Klinik Psikoloji Yüksek Lisans Programları ve Koşulları | 2019

Klinik Psikolojiye Olan Yoğun İlginin Olası Sebepleri

Konuyla ilgili sorulacak diğer sorular da psikolojinin diğer alt dallarındansa klinik psikolojiye olan yoğun talep ve psikolojik danışman ve rehberlik bölümü mezunlarının neden klinik psikolojiye yönelmek istediğidir. Klinik Psikolog Elif Okan Gezmiş (2018b) pek çok sorunun yaşandığı okullarda kritik önem taşıyan psikolojik danışmanların “rehberlikçi” denerek değersizleştirildiğini, dolayısıyla psikolojik danışmanlık ve rehberlik bölümü mezunlarının bu bölüme yönelmek istemediğini belirtmiştir.

Psikolojik Danışman Ömer Gümüşoğlu (2013) Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Portalı Aktüelpdr’de yazdığı yazıda psikolojik danışmanlık ve rehberlik bölümü öğrencilerinin birinci yılın sonunda rehber öğretmen olmak istemiyorum telaşıyla klinik psikolojiye yöneldiğinin ve bu yönelişin psikolojik danışmanlık ve rehberlik alanına sahip çıkılmadığı için alan talanına sebep olduğunun altını çizmiştir. Klinik psikolojiye olan yoğun talep konusunda Elif Okan Gezmiş (2018c) klinik psikolojinin havalı bir kazanç kapısı gibi gösterildiğini fakat diğer toplumsal konularda talebi karşılayacak kimsenin olmadığını söylemiştir.

Sonuç

Sonuç olarak tartışmanın taraflarından psikolojik danışmanlık ve rehberlik bölümü öğrencilerinin ve meslek mensuplarının, genel olarak, psikolojik danışmanlık ve rehberlik lisans eğitiminin psikoloji lisansından çok da farklı olmadığı ve küçük farklılıkların yüksek lisans ile kapanabileceğini ifade ettikleri söylenebilir. Psikoloji bölümü öğrencileri ve meslek mensupları ise alınan lisans eğitiminin ve psikoterapistlik ile danışmanlık kavramlarının farklı olduğunu, bölümler arası farklılıkların mevcut yüksek lisans programları ile kapanmayacağını; bilimsel hazırlık ve doktora programlarının şart olduğunu belirttikleri görülmektedir.

Klinik psikoloji programlarına yoğun ilginin, psikolojik danışmanlık ve rehberlik alanının hizmet alanlar ve iş verenler tarafından gerekli ilgiyi görememesinden kaynaklandığı ve bu alan dışı ilginin psikolojik danışmanlık ve rehberlik alanının gelişmesine zarar verdiği de iki tarafın da ifade ettiği durumlar arasındadır. Belirtilen Ruh Sağlığı Yasası hakkında Türkiye Büyük Millet Meclisinde henüz bir gelişme yaşanmamıştır. Deniz Depboylu’nun ifadesinde yer alan TPD’nin şerh koyma hakkının yasaya nasıl yansıyacağı merak konusudur. Psikolojik danışmanlık ve rehberlik lisans mezunlarına klinik psikoloji yüksek lisansı ile klinik psikolog unvanı verilmesi durumunda klinik psikoloji yüksek lisans programlarının yeterliliğinin denetlenmesi önemli bir husus olacaktır.

^{*Bu yazı, Temmuz 2018 tarihinde, TOBB ETÜ Psikoloji Bölümü Dr. Öğr. Üyesi Gözde İkizer tarafından verilen Klinik Psikoloji dersi için Şule Demir tarafından ödev olarak hazırlanmış olup Psikoloji Ağı sitesi için yeniden düzenlenmiştir.}

Kaynakça

• 2017-2018 lisansüstü kayıt ilanı, b.t., 14 Temmuz 2018 tarihinde http://sbe.hku.edu.tr/Vitrin/2017—2018-Lisansustu-Kayit-ilani/71/ adresinden erişildi
• 2018-19 akademik yılı klinik psikoloji yüksek lisansı başvuruları hakkında, (2018, Nisan 3). 14 Temmuz 2018 tarihinde https://bau.edu.tr/icerik/13102-2018-19-akademik-yili-bilissel-noropsikoloji-yuksek-lisansi-basvurulari-hakkinda adresinden erişildi
• 2018-2019 güz döneminde açılacak lisansüstü programlar, b.t., 15 Temmuz 2018 tarihinde http://psikoloji.edebiyat.istanbul.edu.tr/tr/content/lisansustu/basvuru adresinden erişildi
• Ankara Üniversitesi 2018-2019 eğitim öğretim yılı güz yarıyılı lisansüstü programlara başvuru kılavuzu, b.t.; 15 Temmuz 2018 tarihinde http://oidb.ankara.edu.tr/files/2018/06/18-19-Eğitim-Öğretim-Güz-Yarıyılı-Kılavuzu_V5.pdf adresinden erişildi
• Başvuru koşulları, b.t., 14 Temmuz 2018 tarihinde https://www.okan.edu.tr/sosyalbilimler/sayfa/6128/basvuru-kosullari/ adresinden erişildi
• Başvuru koşulları, b.t., 14 Temmuz 2018 tarihinde https://klinikpsi.bilgi.edu.tr/basvuru-kosullari/ adresinden erişildi
• Çırakoğlu, O. C. (2018, Temmuz 10). Klinik psikolog tanımına ilişkin açıklama. 12 Temmuz 2018 tarihinde https://www.psikolog.org.tr/index.php?Detail=2039 adresinden erişildi
• Depboylu, D. [DenizDepboylu]. (2018a, Temmuz 9). “Ruh Sağlığı Yasası” teklifimiz MHP Grubumuz adına Grup Başkan Vekilimiz Sayın Erkan Akçay tarafından bugün tekrar TBMM Meclis Başkanlığına sunulmuştur. Ancak üzerinde küçük bir değişiklik yapılmış, yapılan değişiklik gerkçesiylle birlikte aşağıda bilgilerinize sunulmuştur. [Tweet]. https://twitter.com/DenizDepboylu/status/1016260746899058688 adresinden erişildi
• Depboylu, D. [DenizDepboylu]. (2018b, Temmuz 10). @klinikpsikolog tanımna ait görüş ve düşüncelerinizi dikkate aldığımda; yanlış anlaşılmaların önüne geçmek amacıyla, yasa teklifine ilişkin önemli bir detayın izaha muhtaç olduğu kanaatine vararak, size bu açıklamayı yapma gereği duyuyorum. bilginize sunarım… [Tweet]. https://twitter.com/DenizDepboylu/status/1016600026414551040 adresinden erişildi
• Eğitim bilimleri bölümü 2017-2018 öğretim yılı bahar yarıyılı lisans dersleri programı psikolojik danışma ve rehberlik anabilim dalı, b.t., 14 Temmuz 2018 tarihinde http://www.pdr.hacettepe.edu.tr/programlar/20172018_bahar_lisans.pdf adresinden erişildi
• Eğitim bilimleri bölümü 2017-2018 öğretim yılı güz dönemi lisans dersleri programı psikolojik danışma ve rehberlik anabilim dalı, b.t., 14 Temmuz 2018 tarihinde http://www.pdr.hacettepe.edu.tr/programlar/20172018_guz_lisans.pdf adresinden erişildi
• Emiroğlu, Ö. (2011, Mart 31). “Psikolojik danışma unvanıyla ilgili Türk PDR Derneğinin açıklaması”. 13 Temmuz 2018 tarihinde https://www.aktuelpdr.net/psikolojik-danisman-unvaniyla-ilgili-turk-pdr-derneginin-aciklamasi.html adresinden erişildi
• Emiroğlu, Ö. (2013, Temmuz 20). Psikoloji ve pdr arasındaki farklar ve benzerlikler nelerdir?. 12 Temmuz 2018 tarihinde https://www.aktuelpdr.net/psikoloji-ve-pdr-arasindaki-farklar-ve-benzerlikler-nedir.html adresinden erişildi
• Gezmiş, E. O. [goelifgo]. (2018a, Temmuz 9). Yasa psikoloji mezunlarına özel de çıksa, pdr mezunlarını da kapsasa nihayetinde Türkiye’deki devasa talebi karşılayabilecek nitelikte eğitim verebilen taş çatlasa bir avuç program var. Bunu değiştirmeye yönelik uzun vadeli bir yol haritası ise gördüğüm kadarıyla… yok. [Tweet]. https://twitter.com/goelifgo/status/1016403464732147712 adresinden erişildi
• Gezmiş, E. O. [goelifgo]. (2018b, Temmuz 9). İstismardan ergen intiharlarına kadar nice sorunla karşı karşıya olduğumuz bir dönemde okullarda donanımlı psikolojik danışmanların olması kritik önem taşıyor. ama nedense bu meslek “rehberlikçi” diye değersizleştirilmiş. haliyle mezunlar bu yolu seçmek istemiyor. [Tweet]. https://twitter.com/goelifgo/status/1016405690296995857 adresinden erişildi
• Gezmiş, E. O. [goelifgo]. (2018c, Temmuz 9). Klinik psikologluk ise, açık konuşalım, havalı bir kolay kazanç kapısı gibi konumlandırıldı. kıyamet de buradan kopuyor zaten. Peki anaokulları? kreşler? huzurevleri? toplumsal araştırmalar? nöropsikoloji? sağlık psikolojisi? buralardaki ihtiyaca kim karşılık verecek?. [Tweet]. 14 Temmuz 2018 tarihinde https://twitter.com/goelifgo/status/1016406734175440896 adresinden erişildi
• Graduate students, b.t. 15 Temmuz 2018 tarihinde https://psychology.boun.edu.tr/content/graduate-students adresinden erişildi
• Gümüşoğlu, Ö. (2013, Mart 3). Pdr öğrencileri yanlış yolda mı?. 14 Temmuz 2018 tarihinde https://www.aktuelpdr.net/pdr-ogrencileri-yanlis-yolda-mi.html adresinden erişildi
• Tababet ve şuabatı san’atlarının tarzı icrasına dair kanun (2011, Nisan 6). 12 Temmuz 2018 tarihinde http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.1219.pdf adresinden erişildi
• Karancı, A. N., İkizer, G. (2017). Klinik psikoloji nedir?. Türkiye Klinikleri, 2(1): 1-9.
• Kayıt kabul şartları, b.t., 14 Temmuz 2018 tarihinde https://www.dogus.edu.tr/dogus/104138/kayit-kabul-sartlari adresinden erişildi
• Klinik psikoloji, b.t., 14 Temmuz 2018 tarihinde http://sbe.metu.edu.tr/tr/psikoloji adresinden erişildi
• Klinik psikoloji tezli yüksek programı, b.t., 14 Temmuz 2018 tarihinde http://sbe.maltepe.edu.tr/psikoloji/5tanitim adresinden erişildi
• Klinik psikoloji programı yüksek lisans, b.t., 14 Temmuz 2018 tarihinde http://akts.hacettepe.edu.tr/program_detay.php?prg_oid=PRGRAM_0000000000000000000010042&birim_kod=2128&programduzey=3&submenuheader=2&durum=&prg_kod=21284 adresinden erişildi
• Klinik psikoloji yüksek lisans programı hakkında, b.t., 14 Temmuz 2018 tarihinde https://www.arel.edu.tr/enstitu/sosyal-bilimler-enstitusu/haber/klinik-psikoloji-yuksek-lisans-programi-hakkinda/1292 adresinden erişildi
• Koca, B. (2011). Psikologların psikolojisi bozuldu. 13 Temmuz 2018 tarihinde http://www.iha.com.tr/haber-psikologlarin-psikolojisi-bozuldu-169733/ adresinden erişildi
• Kocabıçak, S., & Cüceloğlu D. (2008, Temmuz 22). Psikolojik danışmanlık ile psikoloji. 12 Temmuz 2018 tarihinde http://www.dogancuceloglu.net/yazilar/457/psikolojik-danismanlik-ile-psikoloji/ adresinden erişildi
• Psikoloji bölümü 2018 2017 başarı sıralaması taban puanları. (2018, Mart 8). 13 Temmuz 2018 tarihinde https://www.basarisiralamalari.com/psikoloji-bolumu-basari-siralamasi-taban-puanlari/ adresinden erişildi
• Psikoloji bölümü 2017-2018 öğretim yılı güz yarıyılı lisans dersleri programı, b.t., 14 Temmuz 2018 tarihinde http://www.psikoloji.hacettepe.edu.tr/Psikoloji_Bolumu_2017_2018_Guz_Ders_Programi.pdf adresinden erişildi
• Psikoloji bölümü 2014-2015 öğretim yılı bahar yarıyılı lisans dersleri programı, b.t., 14 Temmuz 2018 tarihinde http://www.psikoloji.hacettepe.edu.tr/Psikoloji_2017_18_Bahar_Lisans_Programi.pdf adresinden erişildi
• Sorias, O., Sütcü, S. T. (2017). Psikoterapi. Türkiye Klinikleri, 2(1): 45-55.
• Soygüt-Pekak, G., Gülüm, İ.V. (2017). Türkiye’de klinik psikoloji eğitimi. Türkiye Klinikleri, 2(1): 10-18.
• Şua, M. F. (2016, Ağustos 6). Psikolojik danışma ve psikoterapi: farklar, benzerlikler ve bakış açıları. 12 Temmuz 2018 tarihinde http://www.dergipdr.com/psikolojik-danisma-ve-psikoterapi-farklar-benzerlikler-ve-bakis-acilari-3701h.htm adresinden erişildi
• Toğrol, B. B. (b.t.). Tükiye’de psikolojinin tarihçesi. 13 Temmuz 2018 tarihinde http://dergipark.gov.tr/download/article-file/100164 adresinden erişildi
• TPD tarafından akredite edilen bölümler, b.t., 14 Temmuz 2018 tarihinde https://www.psikolog.org.tr/index.php?Detail=746 adresinden erişildi
• Türkiye’de pdr’nin tarihçesi. (b.t.). 13 Temmuz 2018 tarihinde http://www.pdr.org.tr/Pages/42/223/Türkiye%27de-PDR%27nin-Tarihçesi adresinden erişildi
• Yasa hakkında toplantı çağrısı – İstanbul (2011, Nisan 17). 12 Temmuz 2018 tarihinde http://todap.org/bolum_detay.aspx?yaziId=876&bolumId=2 adresinden erişildi