Ebeveyn tutumları ve ebeveynle ilişkinin, bireyin; bebeklik, çocukluk, ergenlik ve erişkinlik dönemlerindeki algısını şekillendirmede önemli bir rolü olduğu bilinmektedir. Ebeveyn tutumları söz konusu olduğunda özellikle “Z kuşağı” bireyleri yetiştiren helikopter ebeveyn tutumları son yıllarda fazlasıyla tartışılmaktadır. Helikopter anne baba kavramının 30 yıllık bir geçmişi vardır.
“Bu çocuk yetiştirme tutumu (helikopter ebeveyn tutumu); anne babanın çocuğu üzerinde aşırı kontrol sağlama çabası, ortada somut sebepler bulunmasa dahi çocuğunun başına gelebilecek herhangi olası bir zarar veya başarısızlığı önlemek için abartılı bir telaş ve çocuğa ihtiyaçlarının ötesinde özveri ile kendini gösterir.”(Yılmaz,2018).
Ebeveyn tutumları bireyi birçok alanda etkilediği gibi akademik hayata bakışını da etkilemektedir. Ülkemizdeki akademik yaşantıda bilindiği üzere sınavların etkisi oldukça fazladır. Liselere ve üniversitelere geçişte uygulanan sınavların, sınav döneminin ayrı bir kaygıya, psiko-sosyal gelişimde değişimlere sebep olduğu bilinmektedir. Sınav kaygısı ya da genel olarak kaygının en önemli nedenlerinden biri, bireyin çocukluk çağı yaşantıları ve yaşantıyı etkileyen ebeveyn tutumlarıdır. Kaygının kökeni bireyin çocukluk dönemindeki yaşantılarına dayanır. Bireyin gelecekteki ben algısını ve çevre ile uyumunu etkiler, değiştirir. Hill ve Sarason’a (1966) göre bireyi normal yaşamda etkileyen ve fazlasıyla tedirgin eden bir duygu olan kaygının okul yaşamını etkilemesi kaçınılmazdır. Okul yaşamı ise kişinin ben algısının oluşmasında büyük paya sahip olduğundan kaygılı birey aynı zamanda sınav kaygısı yaşar ve okul yaşamı ile birlikte tüm yaşamı kaygının etkisine maruz kalabilir.
Bu amaçla özellikle liselere ve üniversitelere hazırlanan bireylerin hem mevcut kuşak özelliklerinin hem de helikopter ebeveyn tutumlarının sınavlar üzerindeki etkilerini tartışmanın isabetli olacağını düşünüyorum. Yaşadığımız çağın dikkat dağıtıcı ve zamanı hızlandıran çalışma ve sosyal hayatı ebeveynlerin çocuklarıyla geçireceği verimli zamanları çaldığı gibi sosyal beceriler kazandırmaktan yoksun, maddi ihtiyaç temelli ilişkileri mecbur kılmaktadır. Helikopter ebeveynler yaşadıkları modern çağın bir sonucudur, haliyle bu ebeveynlerin düşünce yapıları ve yaşantıları, çocuk yetiştirme tarzlarını etkilemektedir. Yoğun iş hayatından dolayı ev içi kontrolü sağlayamamaktan tedirgin olan ebeveynler daha kısıtlayıcı ve kontrolcü aynı zamanda tedirgin, tüm ihtiyaçları hızlı bir şekilde karşılamak isteyen yaklaşımlar göstermektedirler. Bu yönlü yaklaşımlar çocuğun bağımsızlaşması ve zorluklarla mücadele etmesi önünde engel olabilir. Sınavlar söz konusu olduğunda ise bu engel; işe, çabalamaya başlayamamak, yöntemi hazır beklemek, ders çalışma stratejisi oluşturamamak sonuçlarını doğurabilir. Helikopter ebeveynin telaşı ve tüm değişkenleri kontrol etme çabası, sınav kaygısını artırır. Büyük çoğunluğu hayatında oynayabileceği bir oyuncak yapamamış olan teknoloji çağı çocuklarının, çaba göstermeleri gereken bir alanda çaba göstermemeleri, kişisel kaynaklarını oluşturarak kaygılarıyla başa çıkabilmelerini zorlaştırır. Bu sebepten mevcut sınav kaygısı, ebeveynin de kontrol edememe kaygısıyla beraber daha büyük bir sorun haline dönüşebilir.
Konu hakkında düzenli bir yazı oluşturmak amacıyla, sınav kaygısının sebep olabilecek; dikkat dağınıklığı, derslere karşı algı, alışkanlıkların düzensizliği doğurması, alınan temel okul öncesi ve ilkokul eğitiminin etkisi, ebeveynlerin sınavla ilgili kaygıları, ebeveynle bağlanma örüntüsü gibi konuların içinden sadece ebeveynle bağlanma örüntüsünü ve ebeveynle ilişkiyi temel almayı uygun gördüm. Yazının başında tanımına yer verdiğim helikopter ebeveyn tutumlarının, sınava hazırlanan bireylerin disiplinli çaba gerektiren sınavlara bakışını nasıl etkileyebileceğini sorgulayan, daha çok mevcut çalışmaları temel alan varsayımlar üzerinden bir yazı yazmak istedim.
Sınav kaygısı yaşayan bireylerin işleri organize edebilme becerilerini geliştirmeleri hedeflenir. Birçok işin ebeveyn tarafından düşünülüp, organize edildiği son dönem ebeveyn-çocuk ilişkisinde ise bu becerileri geliştirebilmek kolay değildir. Kaygı ve sınav kaygısında ebeveyn tutumlarının etkisi bilindiğine göre ebeveynlerin yetiştirme tarzları üzerinden sorun çözülmeye çalışılmalıdır. Helikopter ebeveynlik modern çağın yüzeysel ve monoton yaşantısının sonucu olarak görülebilirse önce ebeveyn olmaya aday bireylerin bilinçlenmesi sağlanmalıdır. Sınav, sadece sorunlarla kendi kaynaklarını kullanarak, bireyleşerek başa çıkmayı anlatma açısından bir örnektir. Gelecekte, bireylerin zihinsel yapısını ve bununla beraber toplumsal yapıyı değişimleyebilecek bir olgu olarak helikopter ebeveynlik birçok açıdan ele alınmalıdır.
Kaynakça
Yılmaz, H. (2019). İyi ebeveyn, çocuğu için her zaman her şeyi yapan ebeveyn değildir: Algılanan Helikopter Ebeveyn Tutum Ölçeği (AHETÖ) geliştirme çalışması. Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi, 3(1), 3-31.
Hill, K.T. & Sarason, S. B. (1966). The relation of test anxiety and defensivenes to intelligences, and school performance, over elemantary school years: A Futjer Longitudional Study. Monographs of The Society for Research in Child Development, 3, 92-104.
*Bu yazı Psikoloji Ağı editörleri tarafından Psikoloji Ağı Yayın İlkelerine göre düzenlemiştir.