İnsanların duyguları, düşünce şekilleri, davranış biçimleri, yetenekleri, olayları algılama biçimleri, olaylara ve olgulara karşı tepkileri birbirinden farklılık göstermektedir. Bu farklılıklara çoğunlukla kişilik özellikleri neden olmaktadır. Kişiliği ifade edecek olursak; bireyin zihinsel ve bedensel özelliklerinde görülen farklılıklar ve bu farklılıkların kişinin davranış ve düşüncelerine yansıyış biçimi olarak tanımlayabiliriz (Erdoğan, 1991).
Bu kişilik özelliklerinden doğan farklılıklar kişinin sosyal ilişkilerini, hayat kalitesini ve günlük işlevselliğini olumsuz etkilediğinde kişilik bozukluklarından söz edilir. DSM-5 (Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı) tanı sınıflandırma kriterine göre kişilik bozukluğu, bireyin dünyayı algılayış biçiminde farklılık ve bu algısal farklılıktan doğan sebeplerden ötürü yaşanan olaylara karşı alışılmışın dışında duygusal tepki vermesine neden olmaktadır. Bu duygusal tepkilerin yoğunluğu, sıklığı, şiddeti ve uygunluğunda bozulmalar kişinin kendini kontrol edebilme becerilerinde zorluklar yaşamasına sebep olur ve toplumsal ilişkilerini olumsuz olarak etkiler.
Borderline Kişilik Bozukluğu
“Borderline ya da diğer bir ismi ile Sınırda Kişilik Bozukluğu” tanısının konulabilmesi için aşağıda bahsedilen belirtilerden beşi ya da daha çoğunun kişide var olması gerekmektedir.
- Terk edilmek, terk edilmekten kaçınmak için çılgınca çaba göstermek,
- Gözünde aşırı büyütmek ve yerin dibine sokma uçları arasında gidip gelen gergin ve tutarsız kişilerarası ilişkiler,
- Kimlik karmaşası, belirgin şekilde gözlemlenebilen tutarsız benlik algısı,
- En az iki alanda (alkol-madde kullanımı, cinsellik, para harcama) dürtüsellik,
- Yineleyen kendine zarar verme ve/veya intihar girişimi,
- Duygudurumda belirgin tepkiselliğin olmasına karşılık duygulanımda tutarsızlık
- Kronik boşluk duygusu,
- Uygunsuz yoğun öfke ya da öfkeyi yönetememe,
- Zorlanmayla ilişkili gelip geçici kuşkucu düşünceler ve çözülme belirtileri.
Alkol ve Madde Kullanımı Hakkında
Borderline kişilik bozukluğu tanısı alan bireylerde alkol, madde kullanımı görülebilmektedir. Bahsedilen kişilik örüntüleri ile yaşantısını sürdüren kişiler, duygu değişimleri, kendisini boşlukta hissetme, sorunlarla başa çıkma stratejilerindeki problemler nedeniyle ve bu sorunlardan doğan olumlu olmayan duygular ile baş edebilmek için alkol ve madde kullanımına yönelebilirler.
BKB hastaları genellikle depresyon, anksiyete ve madde kullanımı ile eştanı alırlar. Alkol ve madde bağımlılığı %50-%65 arası, yeme bozuklukları ise %7-%26 arasında rapor edilmiştir (Zanarini, Frankenburg, Dubo, Sickel, Trikha, Levin ve Reynolds, 1998).
Son olarak
Borderline kişilik bozukluğu bulunan bireylere ilişki kurarken anlayışlı ve kabullenici bir tavır sergilemekte yarar vardır. Borderline Kişilik Bozukluğu sahibi kişilerin duygu değişimleri karşısında tutarlı bir duruş sağlayarak istikrarlı davranmak oldukça önemlidir. Bu zorluğu yaşayan kişiler genellikle duygularının farkına varamayabilirler, bu farkındalık için başa çıkma adına yapılacak çalışmada, ‘’Duygu-Düşünce-Davranış’’ (D.D.D) modeli örnek verilebilir ve kişinin duygularıyla nasıl başa çıkabileceği somut örneklerle anlatılabilir. Bunun yanında bireyin ilaçlarının kullanımı hakkında kendisine bilgi vermek ve ne işe yaradığını anlatarak farkındalık sağlamak gerekmektedir.
Yaşam düzenlenmesini sağlaması konusunda destekleyici olunmalıdır. Yemek saatlerinin düzenlenmesi, uyku düzeninin sağlaması, kafeinli içeceklerden uzaklaşması, alkol ve maddenin uygunsuz kullanımı halinde destek alması gerektiği gibi konularda bilinçlendirilmelidir. Yaşadığı sorunları tanıması adına kişilerarası sorunlar tespit edilerek belirlenmeli ve önlem alması için yönlendirilmelidir. Bu bağlamda kişinin yaşamsal işleyişini etkileyen faktörlerin ele alınması ve kişinin yaşamsal işleyişini olumsuz etkileyen örüntülerin saptanarak engellenmesi için bir uzmana başvurmak önem arz etmektedir.
Ek Okumalar
Bojack Horseman, bir Borderline Örüntüsü
Borderline ve Şizofreniye MANIAC Bir Bakış
Sınırda Kişilik Bozukluğunun Şema Terapi Kapsamında İncelenmesi
Kaynakça
Amerikan Psikiyatri Birliği (2013). Ruhsal bozuklukların tanısal ve sayımsal el kitabı (DSM-5), Beşinci Baskı, Tanı ölçütleri Başvuru el kitabı. (Çev: Köroğlu,E.) Ankara: Hekimler Yayın Birliği.
Erdoğan, İlhan (1991), İşletmelerde Davranış, İ.Ü. İşletme Fakültesi Yay. No: 242, İstanbul.
Stanley, B., Sayıl, I., & Diğer Yazarlar. (2010). Madde kullanımında sınır kişilik etkisi. Dergi Adı, Cilt(Sayı), sayfa aralığı.
Zanarini, M.C., Frankenburg, F.R., Dubo, E.D., Sickel, A.E., Trikha, A., Levin, A., Reynolds, V. (1998). Axis I comorbidity of borderline personality disorder. Am J Psychiatry. 155(12), 1733-1739.
*Bu yazı Psikoloji Ağı editörlerinden Emine Yıldırım tarafından Psikoloji Ağı Yayın İlkelerine göre düzenlemiştir.