Psikolojide Aşka Dair Kuramlar
Aşk, her zaman insanların ilgisini çeken bir konu olmuş ve üzerinde çokça çalışılmıştır.
Yetişkinlikte bağlanmayı inceleyen çalışmalarında Hazan ve Shaver; güvenli, kaçınmacı ve kaygılı/kararsız olmak üzere üç tip bağlanma grubu olduğunu görmüşlerdir.
Aron ve Aron, “benliği genişletme“den söz etmiş ve aşık olmanın bireylerin kendilik sınırlarını genişlettiğini, “sen” ve “ben“in artık “biz” olduğunu öne sürmüşlerdir.
Sternberg ise Üçgen Aşk Kuramı’nı bulmuştur. Yakınlık, tutku ve bağlanma olmak üzere üç ana bileşenin varlığından söz eder.
Lee’nin Aşkın Renkleri Tipolojisi, insanların farklı aşk tercihlerinin olabileceğini göstermektedir. Ona göre altı temel aşk türü vardır: Tutkulu, oyunsu, arkadaşça, mantıklı, özgeci ve sahiplenici aşk.
Evrimsel bakış açısıyla bakıldığında, aşkın geçmişte insanların hayatta kalması ve başka birçok amaca hizmet ettiği görülecektir. Neslin devamı da bunlardan biridir.
Bu kuramların her biri, aşk ile ilgili bildiklerimize farklı açılardan birçok katkı sağlamıştır.
Bir Başka Âlemde Aşk
Her insan, kendi aşk hikâyesinin yazarıdır. İnsanların aşka, ilişkiye ve bağlılığa karşı fikirleri değişse de herkesin sosyal bir ilişki içerisinde bulunmaya ihtiyacı vardır. İnsan türü, kurduğu sosyal bağlar ve iletişim yeteneği sayesinde şu an bulunduğu noktaya gelebilmiştir. Peki hayvanlarda bu durum nasıldır?
Tek Eşlilik/Monogamizm
Tek eşlilik veya monogami dendiği zaman akla ilk gelen cinsel olarak tek eşlilik olmaktadır. Ancak hayvanlar âlemindeki tek eşlilikten söz edildiğinde, aslında sosyal monogami kast edilmektedir. Bu durumda, dişi ve erkek çiftleşir, yavrularını beraber büyütür ve birlikte zaman geçirir; ancak aynı zamanda başkalarıyla çiftleşmeye devam eder. Buna çift bağ da denir.
Bazı canlılar için yaşamlarını aynı eşle devam ettirme durumu da zaman zaman söz konusudur ancak bu durum genelde dişilerin mekânsal olarak uzak dağılımlarda yer alması, yavruların öldürülmesinin engellenmesi gibi daha pragmatik sebeplerle ilişkilidir.
Bilim insanları, memelilerin %5’inden daha azının herhangi bir türdeki tek eşliliği uyguladığını söylemektedir. Bununla beraber kuşların %90’ının tek eşli olması dikkate değer bir durumdur.
Şimdi sizlerle beraber hayvanlar âlemindeki cinsel ve sosyal tek eşliliğin örneklerine göz atalım.
Hastalıkta ve sağlıkta, iyi günde ve kötü günde, ölüm onları ayırana dek…
Kuğular: Uzun yıllar devam eden tek eşli çift bağları kuran kuğular, boyunları birbirine dolanmış yüzerken kalp görüntüsü oluşturmalarıyla sevgi sembollerinden biri hâline gelmişlerdir.
Kar Baykuşları: Yavruları büyüyene kadar partnerleriyle yaşamlarına devam ederler ama sonrasında herkes ayrı yollara uçar.
Erkek Dikdikler: Bir antilop türü olan bu hayvanlar aynı zamanda cinsel açıdan da tek eşlidirler.
Kara Akbabalar: Tek eşli olma durumunu o kadar benimsemişlerdir ki, eğer bir akbabayı partnerini aldatırken görürlerse -nadiren de olsa- ona saldıracaklardır.
Albatroslar: Doğru eşi bulmaları oldukça zaman alır. Bu süreçte benzersiz danslar sergilerler.
Penguenler: Dişi penguenler yemek aramaya gittiklerinde erkek penguenler yumurtayı sıcak tutma görevini üstlenirler.
Kel Kartallar: Hep aynı yuva ile ilgilenirler ve eşleri ölünce başka bir eş bulmazlar.
Denizatları: Onlar için eş bulmak oldukça zordur. Bu sebeple tek eşli davranırlar.
Flamingolar: Romantizmle karakterize edilmiş bu canlılar da genellikle tek eşli olarak yaşamlarını sürdürürler.
Kumrular: Birbirini seven iki insana “kumrular gibi” denmesinin sebebi kumruların da kısa süren ömürlerini tek bir eşle geçirmeleridir. Eşlerden biri öldüğü zaman diğeri başka bir eş arayışına girmez.
Bizim Âlemde Aşk
Tüm ilişkiler benzersizdir ve her insan, ilişkisine kendi geçmişi ve ihtiyaçlarıyla birlikte gelir. Güzel ve sağlıklı bir ilişki içinde olmak emek ve çaba gerektirir. Her iki taraf da karşılıklı olarak bunun bilincinde ve gerekeni yapmaya hazır olmalıdır.
Âşık olmak bazen savunmasız olmak demektir. O kişinin yanında ağlamayı ve gülmeyi aynı anda yaşatabilir. Zaman zaman affedici olmayı, bazen de af dilemeyi bilmeyi ister. Dinlemeye ve duyulmaya gereksinim duyar. Şefkatle büyür. Koşul aramaz, şart koşmaz.
Sevdiğiniz insanlara onları sevdiğinizi söylemekten çekinmeyin. Kendi yollarınızla, onlara verdiğiniz değeri hissettirin.
Sevmek ve sevilmek sadece iki kişinin arasında yaşanmaz. Kişinin tüm hayatını sıcaklığıyla ısıtır. İçinizi ısıtacak aşkı ve sevgiyi hayatınız boyunca yaşayabilmeniz dileğiyle.
Ek Okumalar
Kaynakça
Büyükşahin Sunal, A. (2023). Romantik aşk. [PowerPoint Slaytı].
Braden, S. The Evolution of Social Connection as a Basic Human Need. https://www.thesocialcreatures.org/thecreaturetimes/evolution-of-social-connection#:~:text=Social%20connection%20is%20a%20basic,ability%20to%20thrive%20and%20survive.
Cherry, K. (2022). 5 ways that theories of psychology explain love. https://www.verywellmind.com/theories-of-love-2795341
Levine, J. (2017). 10 examples of monogamy in the animal kingdom. https://crosstalk.cell.com/blog/10-examples-of-monogamy-in-the-animal-kingdom
Gabbatiss, J. (2016). DERGİ – Bazı canlılar neden tek eşliliğe evrildi?, BBC News Türkçe. https://www.bbc.com/turkce/haberler/2016/03/160310_vert_ear_hayvanlarda_tek_eslilik
*Bu yazı Psikoloji Ağı editörlerinden Gonca Aktaş tarafından Psikoloji Ağı Yayın İlkelerine göre düzenlenmiştir.